W rozkwicie kariery jej zjawiskową urodę przyrównano do urody gotyckich madonn. Z urodzenia szczecinianka, była wielką nadzieją niemieckiego kina. Jej talent rozbłysnął rolami, które do dziś budzą podziw kinomanów świata. Na przeszkodzie jej dalszej kariery stanęła wojna.
Dita Parlo
La grande illusion
Filmem, który umocnił pozycję Dity było arcydzieło Jeana Renoira „Towarzysze broni” z 1937 r.(„La grande illusion”, dosłownie „Wielkie złudzenie”). Film jest wielkim pacyfistycznym manifestem człowieka wierzącego w siłę ludzkiego braterstwa. W „Towarzyszach broni” zwracają uwagę mocne, wyraziste kreacje głównych bohaterów: porucznika Maréchala (Jean Gabin) i majora von Rauffensteina (Erich von Stroheim). Dita Parlo w zdominowanym przez tych herosów kina filmie stworzyła pełną sugestywności i ciepła postać prostej niemieckiej chłopki, Elsy, wojennej wdowy, która w imię ludzkiej solidarności pomaga francuskim oficerom: wspomnianemu Marechalowi i por. Rosenthalowi (Marcel Dalio) w trakcie ich ucieczki z obozu jenieckiego. Parlo gra w sposób „zgaszony”, oszczędny, efekty sceniczne osiąga wyważonym gestem, grą ciałem, modulacją głosu. Jej ciche współczucie dla francuskich jeńców i miłość do Marechala, robią równie wielkie wrażenie na widzach, jak rycerski gest Ericha von Stroheima w ostatnich sekwencjach filmu. Warto też zauważyć, iż Renoir zastosował w filmie wiele nowatorskich pomysłów: kilkujęzyczne dialogi, które miały na celu zbliżenie widza do prawdy czasu, czy plenerowe zdjęcia kręcone w Alzacji, blisko granicy z Niemcami oraz w dużej mierze nie stosowanie postsynchronów.
Po premierze tego filmu dla wszystkich było oczywiste, że Dita to wielka aktorka europejskiego kina. Upewniana sukcesem o własnych umiejętnościach postanowiła raz jeszcze podbić amerykańską publiczność.
Dita Parlo z Jeanem Gabinem w „Towarzyszach broni” (1937)
Hollywood raz jeszcze
Heart of Darkness
We Francji grała ciekawe role u największych reżyserów: Vigo, Renoira, Georga Wilhelma Pabsta (Mademoiselle Docteur,1937). W 1939 r. przyszło zaproszenie z Hollywood. Orson Welles przygotowywał film na podstawie książki Josepha Conrada „Jądro ciemności” („Heart of Darkness”). Welles, uznawany za cudowne dziecko kina, zdobył szturmem sławę swą sugestywną audycją radiową o najeździe Marsjan. Wellesa fascynowała psychologia, chciał w kinie pokazywać dwoistość ludzkiej natury, w której dobro i zło są przemieszane. Bohaterowie powieści Conrada świetnie się do tego nadawali. „Jądro ciemności” to opowieści o człowieku, który w swym szaleństwie uważał się za boga, o człowieku, który „Miał władzę pociągania za sobą dusz – przez czar czy też grozę – w straszliwy, szatański taniec na własną cześć”. Temat, wobec coraz większych sukcesów Hitlera w Europie, był bardzo aktualny. Welles był już autorem radiowej realizacji tego opowiadania. Parlo miała w tym filmie zagrać rolę narzeczonej demonicznego Kurza, Elsy. Niestety, projekt nigdy nie został zrealizowany, mimo bardzo poważnego zaawansowania prac: gotowy był już scenariusz, przygotowany budżet.
Dita Parlo w „Atalancie”
Wojna – koniec marzeń
Kismet
Wraz z wybuchem II wojny światowej marzenia Dity o gwiazdorskiej sławie za oceanem legły w gruzach. Władze hitlerowskie wywierały presję, by Niemcy wracali do kraju. Dita postanowiła podporządkować się tej presji i opuścić Stany. Decyzja ta z punktu widzenia jej aktorskiej przyszłości była fatalna.
Wróciła, ale do Francji. Do Niemiec Hitlera nie chciała wracać, ogólnonarodowej sympatii dla führera raczej nie podzielała. W 1939 roku po raz ostatni stanęła przed kamerą: zagrała główną kobiecą rolę we francuskim filmie przygodowym pod tytułem „L’or du Cristobal”. Premiera filmu miała miejsce w roku 1940.
W 1940 roku w życie Dity brutalnie wkroczyła Historia. Od 03.09.1939 r. Francja była w stanie wojny z Niemcami, a Dita była Niemką. Sytuacja Niemców we Francji stawała się coraz bardziej dwuznaczna. Wiosną 1940 Parlo (podobnie jak filozofka Hannah Arendt), została internowana przez władze francuskie i osadzona w obozie w Gurs (Camp Gurs, departament Pyrennées Atlantiques), w którym wcześniej rząd francuski więził uczestników wojny domowej w Hiszpanii (1936-1939). Dita w tym obozie, w trudnych warunkach przebywała ponad 2 miesiące. Pobyt w obozie w Gurs był przewrotnym komentarzem do jej roli w filmie Renoira: szlachetnej Niemki, która pomaga w ucieczce francuskim jeńcom. Po zajęciu Francji przez Niemcy w czerwcu 1940 roku, Dita opuściła obóz w Gurs. Udała się do Paryża, gdzie stała się obiektem inwigilacji Gestapo. Zatrzymana tym razem przez Gestapo, trafiła do obozu reedukacyjnego w Niemczech. Po pewnym czasie wróciła jednak do Francji, gdzie zastało ją wyzwolenie. Dla Dity był to początek koszmaru; wraz z wieloma ludźmi: autentycznymi kolaborantami, ale i zwykłymi zjadaczami chleba, którzy z powodów dziś śmiesznych podlegali wielkiemu narodowemu „oczyszczeniu” (L’épuration), Dita, jako wróg, tym razem narodu francuskiego, została aresztowana i zamknięta w obozach: w Drancy, potem w Tourelles, w Romanville, koło Noisy-le-Sec i w Chauvinerie koło Poitiers. Wolność odzyskała dopiero w kwietniu 1946 roku.
Trudno oprzeć się pokusie porównania wyboru Dity z wyborem Marleny Dietrich, dla której odmowa powrotu do Niemiec stała się trampoliną do wielkiej kariery, tak aktorskiej, jak i w jakimś sensie „politycznej”. Jej postawa została na wiele sposobów nagrodzona: od Kongresu USA otrzymała Medal of Freedom a od rządu Francji Legię Honorową. Która z nich ostatecznie wybrała lepiej: Marlena, z jej światową sławą, honorami i pustką w życiu osobistym, może intensywnym, ale przecież banalnym, czy Dita, która przeszła przez prawdziwe piekło, ale odnalazła sens życia i wielką miłość.
Dita Parlo w „Au bonheur des dames” (1930)
Żona pastora
Die heilige Flamme
16 maja 1949 w Noisy-le-Sec Dita wyszła za mąż za pastora Franka Gueutal (1904 – 1983), teologa, wydawcę i tłumacza dzieł Marcina Lutra. Ślub był cichy, miał bardzo osobisty, intymny charakter. Ceremonia religijna odbyła się nieco później w kościele luterańskim w Paryżu. Nie udało mi się ustalić, czy Gueutal był jej pierwszym mężem. W źródłach można spotkać informacje, że w latach trzydziestych po powrocie z USA Parlo wyszła za mąż za Francuza, nigdzie jednak nie znalazłam jego nazwiska. Nie wiem też, czy miała dzieci.
Z pastorem Gueutal stworzyli razem szczęśliwe i spokojne małżeństwo. Pastor w chwili zawierania małżeństwa z Ditą pełnił obowiązki duchownego w miasteczku Noisy-le-Sec, położonego w departamencie Seine-Saint-Denis, historycznym centrum Francji. Swą przyszłą żonę poznał w październiku 1944 roku, gdy przybył z pociechą duchową do obozu internowanych w Romanville, w którym wówczas Dita przebywała. Trudno oprzeć się wrażeniu, że Dita z miłością weszła w rolę „strażniczki świętego domowego ogniska”. Prawie nie grała w filmach, podobno trochę pisała, dla znajomych była przede wszystkim Madame Franck Gueutal (Panią Gueutalową). „Ludzie szczęśliwi nie mają historii” – napisał prosto o tych wspólnych dniach pan Gueutal.
W ciągu następnych lat tylko dwukrotnie udał się namówić Ditę do powrotu na scenę: w roku zagrała w filmie w 1950 r. „Sprawiedliwości stało się zadość” („Justice est faite”) w reż. André Cayatte, a w 1965 r. w „Pikowej Damie” („La Dame de Pique”), w reżyserii Leonarda Keigela, według opowiadania Aleksandra Puszkina.
Dita Parlo w „Atalancie”
Śmierć
La dame de pique
W roku 1971 Dita zachorowała. Kilkumiesięczne cierpienia znosiła z odwagą i godnością, starając się do końca wspierać zrozpaczonego męża. O życie walczyła, ale w walce tej poległa. Odeszła w nocy z 11 na 12 grudnia 1971 roku.
Ciało Dity spoczęło na cmentarzu, na którym wieczne odpoczywanie znalazło wiele pokoleń rodziny męża, w małej, trudno dostępnej wiosce Montécheroux, kolebce rodu Gueutal.
Daleko od Szczecina, od Stepnicy, od Przybiernowa.
Daleko od pomorskiej ojczyzny…
W następnej, ostatniej części o szczecińskim pochodzeniu Dity Parlo.
Joanna A. Kościelna
Filmografia Dity Parlo (lata 1936-65):
- 1936: Mademoiselle Docteur
- 1937: La grande Illusion
- 1937: Under Secret Orders
- 1938: L’affaire du courrier de Lyon
- 1938: Ultimatum
- 1938: La rue sans joie
- 1938: Paix sur le Rhin
- 1938: L’inconnue de Monte Carlo
- 1940: L’or du Cristobal
- 1950: Justice est faite
- 1965: La dame de pique
A na tych stronach możecie Państwo obejrzeć fragmenty filmów Dity Parlo:
„Melodie des Herzens”:
http://www.youtube.com/watch?v=I3qB-nQ2Ojw
P.S. Podtytuły tego szkicu są tytułami filmów Dity. Ważne dla mnie było znaczenie tytułu a nie rok, w którym film powstał.
Tekst pochodzi z cyklu „Szczecin w biografii”, który ukazywał się w latach 2010 – 2011 na stronach (nieistniejącego obecnie) portalu stetinum.pl.
Portal sedina.pl dziękuje autorce za udostępnienie tekstu i zgodę na publikację.
