W jednym z dzienników szczecińskich przeczytaliśmy niedawno, że opuszczony przez dotychczasowego właściciela (właścicieli?) budynek przy ulicy Mariackiej 6-8 w wyniku przeprowadzonej licytacji ma nowego właściciela. Na ile to zmieni jego dotychczasowy status nowy nabywca nie udzielił żadnych informacji.
[http://www.24kurier.pl/W-Kurierze/Rudera-sprzedana-na-dlugi]
Ryc. 1. Mariacka 6-8 (fot. Jan Iwańczuk, luty 2012)
Ryc. 2. Budynek muzyków kościelnych (Kl. Domstraße Nr. 6) oraz Fundacji Jageteufla (Kl. Domstraße Nr. 5) [Mariacka], wg rysunku z 1734 r. [w:] BSt NF XXIII, 1920, ryc. 48
Wybudowany w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku biurowiec posadowiono na istniejących tu do 1945 roku pięciu parcelach (Kleine Domstraße 5, 6, 7, 8 i 9 [ulica Mariacka]). W jaki sposób budynek Nr. 6-8 udało się wcisnąć pomiędzy budynki o numeracji Mariacka 4 i Mariacka 10, jednocześnie gubiąc po drodze numerację 5 i 9, nie udało się ustalić. Teren, na którym go wybudowano, jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku należał do księcia Barnima I. Po zburzeniu w 1249 r. istniejącego w tym miejscu książęcego grodu i podgrodzia został przekazany miastu. W roku 1263 rozpoczęto tu budowę kolegiaty Mariackiej, a w 1277 r. do istniejących od 1237 dwóch szczecińskich parafii kościelnych św. Jakuba i św. Piotra, doszła nowa parafia, Mariacka. Jak było to wówczas w zwyczaju obszar ten oczywiście wyłączono spod jurysdykcji miejskiej. Powstała w ten sposób tzw. wolna enklawa kościelna (St. Marien Kirchen Freiheit), a położone na nim nieruchomości weszły w skład fundacji Mariackiej (Marienstift). Enklawa nie obejmowała jednak w całości wszystkich parceli wchodzących w skład parafii, gdyż pomiędzy rokiem 1249 a 1263 część z nich była już w rękach prywatnych. Według wspomnianej przez C. Fredricha (1920, s. 55) ugody księcia Filipa II z miastem, zawartej w 1612 roku, obszar wolnej enklawy kościelnej Fundacji Mariackiej obejmował również grunty przy ulicy Mariackiej 5, 6 i 7.
Budynek Nr. 5 należący do Fundacji Jageteufela (Jageteuffelsche Kollegium), zwany również Kolegium Mariackim, położony był naprzeciw kościoła Mariackiego. Fundację założył Otto Jageteufel, radny miejski w 1382 roku, burmistrz Szczecina w latach 1387-1412. Według Friedeborna rajcą był w 1370 r., a burmistrzem od 1384 (1613, ks. II, s.170). Jageteufel zapisał w testamencie z 1399 roku pewną kwotę na utrzymanie domu i naukę dla 24 biednych chłopców, sierot i podrzutków. Fundacja weszła w życie zaraz po jego śmierci (9.09.1412), a jej siedziba początkowo mieściła się, jak głosi długoletnia tradycja, w domu Jageteufla położonym przy północnej stronie Rynku Końskiego, zwanej „by dem bouensten stattkeller” (Przy Górnej Piwnicy Miejskiej, dzisiaj Koński Kierat Nr. 13). Jeszcze w XVI wieku w księgach miejskich był on określany nazwą „Jageteufels-Collegien-Haus”.
W dniu 14 stycznia 1469 roku rycerz Dinnies von der Osten (1414-1477), zwany „Mądrym Rycerzem”, a także „Białym Rycerzem”, podarował wychowankom kolegium dom z ogrodem przy ulicy Kleine Domstraße Nr. 5 [Mariacka] po swoim zmarłym synu imieniem Hans, położony obok wikarówki kościoła Mariackiego (Wehrmann, 1899, s. 20). W zamian żacy zostali zobowiązani do codziennego wykonania pieśni pochwalnej oraz modlitwy poobiednej za duszę syna Hansa i jego matki, Anny von Brüsewitz, pierwszej żony Dinniesa von der Osten, zmarłych w 1468 r.
Carl Fredrich opisując budynek wikarówki kościoła Mariackiego wspomina o studni położonej na granicy działki z Nr. 5, która była przedmiotem wielokrotnego sporu, co wg niego znalazło odbicie w oryginalnym dokumencie z roku 1586 i licznych odpisach (Friedrich, 120, s. 44). Biorąc pod uwagę fakt przestawienia numeracji poszczególnych parceli w katastrze szwedzkim z 1706 roku, czego nie uwzględnił Fredrich, studnia ta rzeczywiście usytuowana była pomiędzy parcelami Nr. 5 i 6, co widać na załączonym do katastru szkicu (Kwartał Mühlenviertel, Rząd budynków Bg [wg:] LAGw, Rep. 6a, Bd 68, s. 540-541). Zmiany w szkolnictwie po wprowadzeniu reformacji nie objęły kolegium, przeprowadzono jedynie jego reorganizację, wiążąc go ściśle ze szkołą miejską. Dom w 1774 r. został przebudowany i po ponad 400 latach, po przeniesieniu kolegium w 1882 roku do nowego budynku przy ulicy Kurfürstenstraße Nr. 9 [Kopernika], został nabyty przez dworskiego dostawcę win Oswalda Niera, który w latach 1864- 1901 prowadził tu winiarnię oraz skład win (Aux Caves de France).
Do fundacji należał również położony obok dom Nr. 6, a właściwie, biorąc pod uwagę rozmiary, buda. Początkowo mieli tu ciasne kwatery członkowie kapituły Mariackiej, potem muzycy kościelni, m.in. flecista Zeumer, a w latach 1716-44 flecista Ramnitz. Na podwórzu spis katastralny z 1706 roku wymieniał małą stajnię, nad którą położone były również pomieszczenia mieszkalne. Życzenie zarządców fundacji Jageteufla z 1732 roku, by przy przebudowie ich starej siedziby dołączyć stojący obok dom Nr. 6 (czemu zawdzięczamy rysunek z 1734 r.), nie spełniło się. Podobnie zresztą jak sam zamiar fundacji Mariackiej odnowienia grożącego zawaleniem budynku w 1746 r. W 1747 w wyniku licytacji dom stał się własnością mistrza szklarskiego Sommera za sumę 251 talarów. Od tej pory pozostawał w rękach prywatnych.
Ryc. 3. Rzut poziomy biurowca Mariacka 6-8 na szkicu z 1706 roku
Obszar, na którym pod koniec XIII wieku powstała parafia Mariacka, był od 1249 roku przedmiotem sporu pomiędzy parafią św. Piotra a św. Jakuba, spotęgowany dodatkowo faktem założenia przez Barnima I kapituły na 12 kanoników przy kościele św. Piotra. Spór o granice parafii w średniowiecznym Szczecinie prowadzony był zresztą przez wiele lat i praktycznie nigdy nie został zażegnany. W średniowiecznym Szczecinie istniało co najmniej kilka szkół, a oprócz nich także dwa kolegia, przy kościele św. Ottona i opisane tu kolegium Jageteufla. Ich wychowankowie pobierali naukę prawdopodobnie w szkole kapituły katedralnej Najświętszej Marii Panny lub w szkole miejskiej przy kościele św. Jakuba. Prowizorzy kapituły kościoła Mariackiego w imię średniowiecznej zasady o supremacji Kościoła usiłowali podporządkować sobie także całe szkolnictwo szczecińskie. Dotyczyło to również konkurencyjnej, nieposłusznej im szkoły przy parafii św. Jakuba, która rozpoczęła działalność w 1391 roku (Wehrmann, 1887, s. 93-94). Spór o tą ostatnią trwał przez kilkadziesiąt lat. W wyniku nacisku prowizorów NMP szkołę przy kościele św. Jakuba zamknięto w 1469, ale prawdopodobnie jeszcze przed reformacją została ponownie otwarta. Berghaus (1875, s. 180) podaje informację, że księga miejska z XV wieku wymienia obok cmentarza kościoła św. Jakuba przy narożnym budynku Papenstraße „starą szkołę” (de olde scholie), a wyciąg z tzw. „Ksiąg Kościelnych” (Geistliche Bücher) z 1485 roku wymienia obok domu Henninga Gercke (Breitestraße Nr. 51) zabudowania położone przy cmentarzu obok narożnego budynku „gdzie miała swoją siedzibę szkoła łacińska” (da de vergangene latinische schole plach in to wesen). Według mnie chodzi tu o dwa budynki pod jednym dachem noszące od 1540 nazwę szkoły rady miejskiej, przeniesionej ok. 1550 r. do zabudowań po byłym klasztorze Karmelitów (Mönchenstraße 32-33). Zabudowania po „de olde scholie” (Jakobikirchhof 1-2), zostały rozebrane w 1863 roku.
Autor wspomnianego na początku artykułu wspomina o pojawieniu się przy ulicy Mariackiej tajemniczej spółki „Katedra Deweloper”. Czyżby właściciele tej spółki chcieli tą drogą naprawić niesłuszny wyrok historii i jednocześnie przywrócić ulicy Mariackiej staromiejskie oblicze…
Korzystałem z:
- P. Friedeborn, Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern. Sampt einem Memorial unnd Ausszuge […] Geschichten, Handlungen und Vertraegen, welche sich von Zeit angenommenen Christenthumbs, […] fuenff hundert Jahren, […] begeben […] auch ein General Beschreibung des gantzen Pommerlandes: fuerstliche Stammlini der Hertzogen von Pommern, und fuersten zu Ruegen, in 4. Taffeln abgetheilet […]. Gedruckt zu Alten Stettin 1613.
- F. Thiede, Chronik der Stadt Stettin, bearbeitet nach Urkunden und den bewährten historischen Nachrichten. Stettin 1849.
- H. Berghaus, Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern : topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Berlin-Writzen/O 1875. Th. 2,Bd. 8.
- M. Wehrmann, Geschichte der St. Jakobikirche in Stettin bis zur Reformation. Stettin 1887.
- M. Wehrmann, Geschichte des Jageteufelschen Collegiums in Stettin. 1399-1899. BSt NF Bd. III, Stettin 1899.
- M. Wehrmann, Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911.
- C. Fredrich, Die ehemalige Marienkirche in Stettin und ihr Besitz, T. 1, BSt NF Bd. XXI, Stettin 1918.
- C. Fredrich, Die ehemalige Marienkirche in Stettin und ihr Besitz, T. 2, BSt NF Bd. XXIII, Stettin 1920.
- Die älteren Stettiner Straßennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Lemcke H., zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich, Stettin Leon Sauniers Buchhandlung 1926.
- C. Fredrich, Die Baugeschichte Stettins unter König Friedrich Wilhelm I, BSt NF Bd. XXXI, Stettin 1929.
- Matrikelkarten der Landesaufnahme von Schwedisch-Pommern 1692-1709
[http://greif.uni-greifswald.de/geogreif/?p=4552&coll_id=71] - Dzieje Szczecina, t. II, Wiek X – 1805, red. G. Labuda, Warszawa Poznań 1985.
- Encyklopedia Szczecina, Szczecin, Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 1999, t. I, A-O, 2003.
© Jan [Schulz] Iwańczuk • Szczecin, 2.04.2012
W dniu 14 stycznia 1469 roku rycerz Dinnies von der Osten (1414-1477), zwany „Mądrym Rycerzem”, a także „Białym Rycerzem”, podarował wychowankom kolegium dom z ogrodem przy ulicy Kleine Domstraße Nr. 5 [Mariacka] po swoim zmarłym synu imieniem Hans, położony obok wikarówki kościoła Mariackiego (Wehrmann, 1899, s. 20). W zamian żacy zostali zobowiązani do codziennego wykonania pieśni pochwalnej oraz modlitwy poobiednej za duszę syna Hansa i jego matki, Anny von Brüsewitz, pierwszej żony Dinniesa von der Osten, zmarłych w 1468 r.
Carl Fredrich opisując budynek wikarówki kościoła Mariackiego wspomina o studni położonej na granicy działki z Nr. 5, która była przedmiotem wielokrotnego sporu, co wg niego znalazło odbicie w oryginalnym dokumencie z roku 1586 i licznych odpisach (Friedrich, 120, s. 44). Biorąc pod uwagę fakt przestawienia numeracji poszczególnych parceli w katastrze szwedzkim z 1706 roku, czego nie uwzględnił Fredrich, studnia ta rzeczywiście usytuowana była pomiędzy parcelami Nr. 5 i 6, co widać na załączonym do katastru szkicu (Kwartał Mühlenviertel, Rząd budynków Bg [wg:] LAGw, Rep. 6a, Bd 68,
s. 540-541). Zmiany w szkolnictwie po wprowadzeniu reformacji nie objęły kolegium, przeprowadzono jedynie jego reorganizację, wiążąc go ściśle ze szkołą miejską. Dom w
1774 r. został przebudowany i po ponad 400 latach, po przeniesieniu kolegium w 1882 roku do nowego budynku przy ulicy Kurfürstenstraße Nr. 9 [Kopernika], został nabyty przez dworskiego dostawcę win Oswalda Niera, który w latach 1864- 1901 prowadził tu winiarnię oraz skład win (Aux Caves de France).
