Rozkłady jazdy szczecińskich tramwajów w latach 1898–1938 (2)

1927

W latach dwudziestych XX w., po zakończeniu kryzysu nastąpił gwałtowny rozwój sieci tramwajowej. Powstawały nowe trasy: do nowej dzielnicy willowej na Pogodnie, do Toru Kolarskiego, Lotniska po prawej stronie Regalicy, do Gocławia, szpitala na Pomorzanach, do dworca kolei obwodowej na Niebuszewie i Świerczewa. Już od kilkunastu lat była eksploatowana linia do Lasu Arkońskiego. Na obchodzone 50-lecie istnienia szczecińskich tramwajów, oficjalnie funkcjonowało osiem linii o łącznej długości 51,851 km. Najdłuższą linią była „jedynka”, która mierzyła 11,586 km, a najkrótszą „ósemka” – 2,321 km długości.

Ostatnia z wymienionych tu linii istniała tylko formalnie. Jej trasa wiodła od skrzyżowania ulic Matejki i Malczewskiego, wiodła przez ul. Rayskiego, pl. Grunwaldzki, pl. Szarych Szeregów, al. Piastów do pl. Kościuszki. Często była zawieszana. Po raz pierwszy w cztery lata po uruchomieniu, w 1916 r. Pojawia się w spisie linii w wydanej z okazji 50-lecia szczecińskich tramwajów monografii z 1929 r., choć już wtedy nie kursowała. W wydanym w 1927 r. kieszonkowym rozkładzie jazdy figuruje siedem linii tramwajowych:

Tor Kolarski – Ostrawicka – Górnośląska – Lotnisko (obsługa zajezdnia Łękno, 15 brygad)

Brama Portowa – Świerczewo (obsługa zajezdnia Kolumba?, 6 brygad)

Pomorzany Smolańska – Arkońska Szpital – Las Arkoński (obsługa zajezdnia Niemierzyn, 12 brygad)

Dworzec Główny – pl. Kościuszki (obsługa zajezdnia Kolumba, 16 brygad)

Pogodno – Most Kłodny – Duńczyca Prom (obsługa zajezdnia Golęcino?, 8 brygad)

Dworzec Główny – Kołłątaja (obsługa zajezdnia Niemierzyn, 10 brygad)

Potulicka – Zajezdnia Golęcino (obsługa zajezdnia Golęcino, 16 brygad)

Zamieszczony tu został rozkład jazdy ważny od 1 lipca 1927 r., na krótko przed uruchomieniem nowego odcinka linii nr 6 do Dworca Niebuszewo, oraz linii nr 7 od zajezdni Golęcino do ul. Lipowej. Wszystkie linie były dwutorowe. Wprowadzano też nowinki techniczne, jak elektrycznie sterowane zwrotnice, poprowadzono też instalację elektryczną przez mosty zwodzone. Pojawiały się też nowe wozy, które posiadały zabudowane platformy. Na linii nr 1 wprowadzono w godzinach przedpołudniowych dwa warianty trasy: Tor Kolarski – Górnośląska i Ostrawicka – Lotnisko. Na liniach 3 i 5 we wczesnych godzinach porannych i późnych wieczornych obowiązywały skrócone trasy: Pomorzany – Arkońska Szpital (linia 3) i Pogodno – Most Kłodny (linia 5). Najgęściej kursującą była linia nr 4, która w godzinach popołudniowych w dzień powszedni kursowała co 3 minuty. Na większości linii obowiązywał ten sam schemat częstotliwości: co 6 minut w ciągu dnia i co 9 minut wieczorem (dzień powszedni), oraz co 9 minut rano i wieczorem i co 6 minut w ciągu dnia (dzień wolny). Wyjątkiem, oprócz „czwórki”, była linia nr 7, która w dzień świąteczny po południu kursowała co 5 minut, a także linia nr 6, która również kursowała co 6 minut, ale cały tydzień. Na liniach 1, 3, 4 i 7 odbywały się kursy nocne łączące Dworzec Główny z ul. Ostrawicką, Arkońską, pl. Kościuszki i Golęcinem.

1938

W książce H. Drewlowa Strassenbahnen in Pommern, wydanej w 1996 r., zaprezentowane zostały rozkłady jazdy linii tramwajowych w Szczecinie, które obowiązywały od 24 maja 1938 r. Niestety, zamieszczono jedynie rozkład obowiązujący w dzień powszedni. Szczyt komunikacyjny trwał od godziny 6 rano do 20 wieczorem. Wszystkie linie kursowały w tych godzinach co 6 minut. Ostatnie wozy zjeżdżały do zajezdni po godzinie 2 w nocy. Przed kilku laty udało mi się obliczyć brygady dla wszystkich linii. Na linii nr 1 było ich 15, na linii 2 – 6, na 3 – 12, na 4 – 10, na 5 – 7, na 6 – 10 i na 7 – 17. Oznaczenie numerów brygad jest umowne.

Wielu współczesnych pasażerów i miłośników komunikacji miejskiej zapewne zaciekawią różne warianty trasy na poszczególnych liniach. I tak po kolei, by wszystkie omówić, na linii 1 w godzinach przedpołudniowych obowiązywały dwie trasy: Tor Kolarski – Górnośląska i Ostrawicka – Tor Kolarski. Podobnie było na linii nr 5: Potulicka – Most Kłodny i Narutowicza – Duńczyca Prom, a także na linii nr 3, gdzie co drugi skład kursował z Pomorzan do szpitala przy ul. Arkońskiej. Ciekawostką było jednak to, że wozy np. linii nr 1 zanim włączyły się na swoją trasę, startowały jako linia nr 7 z Wernyhory (służby 4/1 o 4:43, 1/15 o 4:55 i 1/11 o 5:07), podobnie 1/8, która o godz. 5:02 ruszała trasą „trójki” z Pomorzan do Dworca Głównego. Natomiast kursy „jedynki” spod Toru Kolarskiego o 1:20 (1/3) i o 1:30 (1/1) odbywały się trasą „jedynki” do Bramy Portowej, następnie al. Niepodległości do Bramy Królewskiej, skąd po zmianie kierunku jazdy, zabierając widzów z Teatru Miejskiego, udawały się jako „siódemka” o godz. 1:44 i 1:57 do Wernyhory. Dodatkowo na trasie Wernyhory – Port Wolnocłowy kursowały cztery składy dowożące robotników rano do pracy oraz dwa po południu i jeden wieczorem z powrotem. Ostatni kurs linii nr 4 spod Dworca Głównego obsługiwał wagon z zajezdni Niemierzyn (3/11), który po powrocie ze szpitala na Pomorzanach jechał tylko do pl. Orła Białego, skąd udawał się do swojej zajezdni.

Trochę to się wydaje pogmatwane, zwłaszcza dla tych, którzy znają tzw. model „zamknięty”, gdzie tramwaje lub autobusy kursują wyłącznie na jednej linii i nie zachodzi tu konieczność zmiany numeru linii. I tak też na szczecińskich liniach tramwajowych było do 2005 r., kiedy to wprowadzono przejście z linii nr 4 na 3 podczas popołudniowej przerwy na posiłek w dzień powszedni na pętli Pomorzany. Teraz takich łączeń brygad jest dużo więcej, gdy na przykład pojedynczy wagon typu 105 Na przechodzi z linii nr 1 na linię nr 9, na której zastępuje zjeżdżający do zajezdni skład lub wagon przegubowy w godzinach wieczornych.

Korzystałem m.in. z:

Archiwum Państwowe w Szczecinie, Rejencja Szczecińska, Wydział Prezydencjalny, Akta Szczecińskiego Towarzystwa Tramwajowego, 1897–1944, sygnatury: 6325, 6327, 6329–6352.

H. Drewlow, Strassenbahnen in Pommern, 1999.

R. Grochowiak, 120 lat komunikacji miejskiej w Szczecinie, 1999.

K. Szmuciński, Tramwaje w Szczecinie, 2006–2008, http://tramsza.prv.pl.

J. Światowy, Historia tramwajów w Szczecinie, http://swiatowy.org.

Kieszonkowy rozkład jazdy ważny od 1 lipca 1927 r., Szczecin.

Sieciowy rozkład jazdy ważny od 24 kwietnia 1938 r., Szczecin.

Marcin Klassa (secessionlove)