Archiwum K (3): Nasza świątynia przez wieki

Widocznym śladem misji chrystianizacyjnej bp. Ottona z Bambergu w Szczecinie (1124 r.) było wybudowanie dwóch kościołów: św. Piotra i Pawła oraz św. Wojciecha (Adalberta). Co do pierwszej świątyni nie ma wątpliwości, że stała ona poza wałami Szczecina. Dzisiejszy kościół św. Piotra i Pawła na placu o tej samej nazwie jest kontynuacją tego założenia. Druga świątynia, umiejscowiona przez niektórych historyków na wzgórzu zamkowym, przestała istnieć w drugiej połowie XII w. Najprawdopodobniej została zniszczona w czasie reakcji pogańskiej.

Dla coraz większej liczby szczecińskich chrześcijan jedna świątynia była już niewystarczająca. Dlatego też po drugiej stronie miasta poza obwałowaniami na wzgórzu wzniesiono w 1187 r. trzecią z kolei świątynię pw. św. Jakuba (Iacobi Apostoli, filii Zebedei). Zadania tego podjął się dawny mieszkaniec Bambergu (do 1139 r. siedziby bp. Ottona – misjonarza Pomorza) – Beringer. Konsekracji świątyni dokonał bp pomorski Zygfryd. Opiekę nad kościołem powierzono benedyktynom z klasztoru św. Michała w Bambergu.

Kolejny biskup Sygwin w 1191 r. podniósł kościół do rangi klasztornego. Każdorazowy przeor był jednocześnie proboszczem parafii św. Jakuba. Wygląd kościoła z pierwszego okresu nie jest znany. Głosy historyków są podzielone – czy budowla była drewniana, czy kamienna. Jedną z argumentacji przemawiającej za kamienną budowlą jest ta, iż na początku 1220 r. w kościele św. Jakuba pochowano księcia uznamsko-szczecińskiego Bogusława II. Badania architektoniczne (przeprowadzone w latach 1972-1974) pozwoliły ustalić orientacyjne rozmiary drugiego założenia. Była to trzynawowa bazylika o wymiarach: szerokość – 25 m, długość – ok. 30 m, wysokość naw bocznych – 8,5 m. Nad świątynią górowały dwie wieże w fasadzie zachodniej (północna i południowa).

Około 1370 r. rozpoczęła się gruntowna przebudowa wschodniej części świątyni. Powstał nowy rząd kaplic poświęconych w latach 1380-1387. W 1456 r. runęła południowa wieża kościoła, która zniszczyła sklepienia w przęsłach zachodnich. Postanowiono, iż po odbudowie obie wieże zostaną scalone, uzyskując masywną jedną konstrukcję. Zadania tego podjął się mistrz Jan Benecke. W 1503 r. ukończono budowę wieży liczącej 300 stóp (czyli maksymalnie ok. 90 m). Nawy boczne zostały podwyższone do wysokości nawy środkowej zmieniając wnętrze bazylikowe na halowe. W tym czasie położono ceramiczną posadzkę z kwadratowych płytek o wyciskanym ornamencie.

W 1568 r. naliczono w świątyni 24 kaplice i 52 ołtarze, które usunięto w 1628 r. (skutki reformacji). W 1603 r. podwyższono hełm wieży. 14 sierpnia 1677 r. w godzinach wieczornych podczas ostrzeliwania Szczecina (w wojnie szwedzko-pruskiej) rozżarzone kule armatnie trafiły w wieżę św. Jakuba. Naruszona i płonąca konstrukcja runęła przebijając sklepienie świątyni i wywołując w niej pożar. Spłonęło wówczas całe gotyckie wyposażenie kościoła. Odbudowa zewnętrzna rozpoczęta po ustaniu działań wojennych ukończona została w 1694 r. Brak środków finansowych spowodował, iż wieżę zamknięto niskim czterospadowym dachem. Jako urozmaicenie dodano cztery niewielkie wieżyczki narożnikowe. Wyposażenie wnętrza przeprowadzono stopniowo. Przez XVIII w. przybywało w kościele grobowców. Wykorzystywano do tego nie tylko kaplice, lecz także przestrzenie między filarami.

W 1789 r., kiedy spłonęła (od uderzenia pioruna) świątynia Mariacka ze 108-metrową wieżą, kościół św. Jakuba stał się najważniejszym obiektem sakralnym w Szczecinie. Prace związane z rekonstrukcją hełmu wieży sprzed 1677 r. podjęto w 1892 r. 11 listopada 1893 r. ośmioboczny hełm był ukończony. Wysokość wieży zakończonej hełmem wynosiła 117 m. Trzy miesiące później – 12 lutego 1894 r. – w wyniku złego zakotwienia hełm runął na kościół. Podjęto decyzję o odbudowie wieży obniżonej do 109 m. W 1895 r. w połowie dachu kościoła zbudowano sygnaturkę. Zniszczenia kościoła w XX w. to przede wszystkim skutki nalotów alianckich z 5/6 stycznia (ściana boczna) i z 16/17 sierpnia 1944 r. (wieża i dach), oraz ostrzału artyleryjskiego od 20 marca do 25 kwietnia 1945 r. kierowanego z Dąbia. Czasy powojenne odkładamy na następny raz.

ks. Artur Rasmus

Pięć faz formowania architektury kościoła św. Jakuba według H. Schulza (Die Jacobikirche in Stettin, Stettin 1937). Badania architektoniczne przeprowadzone w latach 1972-1974 obaliły powyższe propozycje. Jednak warto o nich wiedzieć.

Wygląd kościoła św. Jakuba z przełomu XIII/XIV w. według koncepcji inż. arch. Stefana Kwileckiego (1991 r.)

Ten wpis został opublikowany w kategorii Historia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.