Nazwy rodowe
1. Nazwy ulic pochodzące od nazw osobowych, jakich używali członkowie osiadłych przy nich rodzin
Królewska (Königsstrasse) [Nad Wodą, nieistniejąca]
Nazwa nieistniejącej obecnie ulicy Królewskiej, stanowiącej połączenie ulicy Świętego Ducha z obszarem tzw. Starego Rynku, związana jest prawdopodobnie z określeniem króla kurkowego, dzięki któremu zyskiwano przydomek „króla w strzelaniu do kurka” (ein konigk deß vogelschoßeß, 1394 (Königsberg Willküren, 1928, 64).
Uzyskanie tej godności skutkowało na przykład zwolnieniem od podatku miejskiego, stąd nazwisko „Konig” należało w średniowieczu do najbardziej rozpowszechnionych w Niemczech, spotykamy je także w Stralsundzie, Rostocku, Wismarze, Lubece, Magdeburgu, gdzie pochodziło, jak podaje C. Fredrich (1926, 34): „od rozwijającej się pomyślnie w średniowieczu rodziny Konig”. Według niego (1926, 34), a potwierdza to także P. v. Niessen (1923), wiązanie nazwy tej ulicy z określeniem osoby panującej, tu w Szczecinie jest nie na miejscu, a nawet na pewno za wczesne, gdyż pojawia się w rejestrach szosowych jako „konigstrate” dopiero w 1586 roku. Początkowo nazwę tą nosił krótszy, węższy odcinek tej ulicy od strony nieistniejącej obecnie ulicy Splittstrasse, natomiast w swej szerszej części określana była nazwą ulicy Targu Piątkowego (fridagesmarktstrate, 1496, Freitagsmarktstrate 1540), lub jako Targ Piątkowy, freitagsmarkt, 1497), ale już na widoku Kote/Rollosa cała ulica nosi nazwę Konnig Stras (1625), choć na początku XVIII wieku czasami spotykamy się z nazwą freytags Markt (1709) dla jej północnego odcinka. Jak twierdzą niektórzy badacze nazwa tego odcinka pochodzi od nazwiska rodziny Freitag, co w języku niemieckim oznacza dzień tygodnia – piątek; do około 1465 roku nie znajdujemy o nim żadnej wzmianki, jednakże rozmiary ulicy, w tym także jej szerokość, raczej potwierdzają jej związek z tradycyjnymi w średniowiecznej Europie targami piątkowymi. Przykładem jest tu największy targ, jaki odbywał się raz w tygodniu w latach 1450 – 1928 we Frankfurcie n. Menem, tzw. Targ Piątkowy (Freitagmarkt), jak również znany Targ Piątkowy w Gandawie (XIV w.), czy w Antwerpii (1549).
Położenie „konigstrate”
[wg:] Widok Szczecina z lotu ptaka od zachodu, G. Braun/F. Hogenberg, 1594 (fragment)
[pp – Beutlerstrasse, qq – Langebrückstrasse, rr – konigstrate, rr (F) – Freitagsmarktstrate, ss – Mönchenbrückstrasse,
tt – Splittstrasse, uu – Schulzenstrasse, ww – Heilige Geiststrasse, J – Johanniskirche]
Zakres obszaru Königs strass
Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI (fragment)
[pp – Beutlerstrasse, qq – Langebrückstrasse, rr – Königsstrasse, rr (F) – Freitagsmarkt, ss – Mönchenbrückstrasse,
tt – Splittstrasse, uu – Schulzenstrasse, ww – Heilige Geiststrasse, J – Johanniskirche, [zz] – przyszła ulica Neue Königsstrasse]
Po przejęciu Szczecina przez władze pruskie, na całej długości utrwala się nazwa ulicy Królewskiej (Königsstrass, 1721, Königs Strasse, 1811).
Według informacji umieszczonej na planie miasta
Numeracja budynków usytuowanych w rejonie ulic Beutlerstrasse, Splittstrasse, oraz Königsstrasse, zarówno z 1721 roku, i późniejsza do 1856, potwierdza nam hipotezę J. Fritza, który w opracowaniu pt. Deutsche Stadtanlagen. Programm des Lyzeums, Strassburg, 1894 (podaję za C. Friedrichem, 1926, 85, przyp. 6), na podstawie wykonanych szkiców i analizy planów rozpoznał tu położenie najstarszej bramy miejskiej Świętego Ducha (valva S. Spiritus, 1306, 1387). Według niego, wznosiła się ona przy drodze, prowadzącej do szpitala Świętego Ducha, pomiędzy budynkami ulicy Königsstrasse Nr 1/3 i Beutlerstrasse Nr 8, o jej wyglądzie nie mamy żadnych informacji; na planach miasta sprzed 1945 roku wyraźnie widać, jak doskonale była osłonięta od strony ówczesnego miasta przez zachowane ukierunkowanie przyległych, wyjątkowo wąskich ulic; odstęp budynków przy ulicy Kaletniczej (Beutlerstrasse 10/12) i ulicy Wielkiej Odrzańskiej (Grosse Oderstrasse 33) w 1818 roku nie wynosił ośmiu metrów, także ulica Mostu Długiego (Langebrückestrasse) była wówczas węższa. Taką lokalizację bramy potwierdza wzmianka o trzech budynkach, (heredites [Erben] ante lub apud valvam S. Spiritus, 1306 – 1315), jaka występuje w najstarszej księdze miejskiej, gdzie podano, iż jeden z nich był w posiadaniu pewnego młynarza. Jeszcze w XV w. teren pomiędzy ulicami Splittstrasse i Mönchenbrücke określany był mianem „Przy Młynie” (by der molen, 1460), w czym dodatkowo utwierdza nas informacja z 1465 roku.
Widok Königsstrasse w kierunku kościoła św. Jana
Ulica Königsstrasse po 1945 roku otrzymała nazwę ulicy Nad Wodą, ale tylko do czasu poszerzenia dawnej ulicy Szerokiej (Breitestrasse), która przedłużona po 1957 roku do mostu Długiego, bezpowrotnie zmiotła tę ulicę z planów miasta.
Nowa Królewska (Neue Königsstrasse) [Mielczarskiego, nieistniejąca]
Według informacji umieszczonej na planie miasta
Widok obszaru Mönchenbrückstrass od strony nabrzeża Bollwerk w 1892 roku, zawarty pomiędzy Neue Königsstrasse a Mönchenbrückstrasse
Ulica powstała w 1862 roku po rozebraniu w 1856 r. resztek zabudowań klasztoru pofranciszkańskiego, przylegającego od południa do kościoła św. Jana. Stanowiła przedłużenie wyżej wymienionej ulicy Königsstrasse w kierunku nabrzeża Odry, stąd dodatek do nazwy
Widok Neue Königsstrasse od strony wschodniej w kierunku kościoła św. Jana
Po 1945 roku nazwana została ulicą Mielczarskiego, a po wytyczeniu tzw. trasy nadodrzańskiej bezpowrotnie znika z planów miasta, pozostał po niej mały plac przed wejściem do budynku parafialnego obecnego kościoła Pallotynów pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty. W latach 1982-1985 na miejscu dawnego klasztoru powstał budynek, nawiązujący do dawnej zabudowy klasztornej, w którym znajduje się m. in. kaplica i ośrodek dla marynarzy „Stella Maris”.
Korzystałem z:
1. Lemcke H., Die älteren Stettiner Straßennamen, Stettin 1881: L. Saunier.
2. Die älteren Stettiner Strassennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Lemcke H., zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich, Stettin Leon Sauniers Buchhandlung 1926.
3. Encyklopedia Szczecina, pod red. T. Białeckiego, t. I, Szczecin 1999.
4. Mittelniederdeutsches Wörterbuch von Dr. Karl Schiller, in Schwerin und Dr. August Lübben, in Oldenburg, Verlag von J. Kühtmann’s Buchhandlung, Bremen 1878 [w:] Deutsches Rechtswörterbuch Faksimilierte Quellen:
6. Franz W., Königsberg Willküren (tzw. Akta samowolne miasta Królewiec), Königsberg i. Pr. 1928 (zasoby internetowe, http://www.rzuser.uni-heidelberg.de/~cd2/drw/s/Kh-kz.htm).
7. Niessen P., Zur Topographie des ältesten Stettin, Monatsblätter, Jg. 37, Stettin 1923.
8. Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI, rysunek odręczny wg planu ze zbiorów Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, opublikowanego [w:] M. Wehrmann, Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911, po s. 342.
© Schulz (Jan Wilhelm)
