Najstarsze nazwy ulic i inne nazwy miejscowe dawnego Szczecina (18)

Nazwy rodowe

1. Nazwy ulic pochodzące od nazw osobowych, jakich używali członkowie osiadłych przy nich rodzin

Kurza Stopka (Hünerbeinstrasse) [Kurza Stopka]

Jak już wspominaliśmy wcześniej, wszystkie ulice położone na terenie dawnego podgrodzia słowiańskiego Chyżyn (Kessin), i prowadzące do rzeki, mają wyraźny podział na trzy odcinki oraz posiadają powiązany z nimi pomost ładunkowy. Przykładem tego jest także ulica, której nazwa związana jest z osiadłą przy niej we wczesnym średniowieczu rodziną Honesben (Kurza Stopka). Najwcześniejsza wzmianka w księgach miejskich wymienia Petera Honesbena (1307), kolejna nieznanego z imienia Honesbeyna (1325), oraz ponownie Petera Hunsbeena (Peter Hunesbeen civis in Stettin, 1327, 1330), czyli „Piotra [zwanego] , mieszkańca Szczecina”. Jak sądzę, w każdym przypadku chodzi o tą samą osobę. Nazwa „ulicy Kurza Stopka” (platea Honesben, honesbenstrate, 1346), aż do połowy XIX wieku obejmowała odcinek położony pomiędzy targowiskiem, początkowo zwanym Targiem Warzywnym, czyli obecnym Targiem Rybnym, a ulicą Małą Odrzańską (honesbenstrate, 1346, hunsbensstrate, 1351, in der honesbenesstrate, 1417, hunsbenstrate, 1460, honesbenesstrate, 1559, Hünerbeinerstrasse, 1721, 1811).

Kleine Oderstraße, Ecke Hünerbeinstraße 7 [Am Bullentor 938/674]

Jego przedłużenie, umożliwiające dojście do pomostu przeładunkowego usytuowanego przy brzegach rzeki, określano nazwą ulicy „Pomostu Kurzej Stopki”, o czym świadczą zapisy w księdze miejskiej o treści „w pobliżu [ulicy] ” (apud Honesbenesbrugge, 1307, apud pontem Honesben, 1311), czy „obok [ulicy] ” (prope Honesbenesbrugge, 1325, lub „[ulica] tuż obok pomostu ” (iuxta pontem Hunsbein, 1325), a także „na ulicy, określanej nazwą ” (in platea, quae dicitur hunsbensbrugge, 1326). Analiza tych zapisów dowodzi, że dojścia do „Pomostu Kurzej Stopki”, jak również do pobliskiego „Pomostu Środowego” (Meddwekens pontem, 1306), z czasem występujących z dodatkiem „brugge”, są starsze od położonych wyżej, przyjmujących ich miano, i prowadzących w ich kierunku ulic.

Położenie trzech odcinków Hünerbeinstraße
[wg:] Widok Szczecina z lotu ptaka od zachodu, G. Braun/F. Hogenberg, 1594 (fragment)
[ll – aschauerstrate, ii – honesbenesstrate, b – Am Bullentor, ee – flockstrate (właściwa ulica Woźna), hh – Kleine Oderstrasse, kk – Im Hack, B – Bollentor, M – Mehltor, N – kościół św. Mikołaja, 2 – pomost Środowy, 3 – pomost Kurzej Stopki]

Zakres obszaru Hünerbeinstraße
Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI (fragment)
[ll – aschauerstrate, ii – honesbenesstrate, b – Am Bullentor, ee – flockstrate (właściwa ulica Woźna), ff – Mitwochstrasse,
gg – Neutiefstrasse, hh – Kleine Oderstrasse, kk – Im Hack, B – Bollentor, K – Krautmarkt (dawny Fischmarkt), F – Fischmarkt (dawny Krautmarkt), N – kościół św. Mikołaja, X – Frauenstrasse]

Obydwie ulice, usytuowane w naturalnym obniżeniu terenu dość wcześnie pokryte zostały drewnianym pomostem z okrąglaków (we wczesnym średniowieczu szczecińskie ulice na obszarze wschodniej części pokrywane były drewnianymi pomostami z uwagi na to, iż położone były na terenie często zalewanym przez ramię Odry dochodzące do wałów obronnych podgrodzia, brukiem pokryto je dopiero w późniejszym czasie). Stąd też pojawia się tu dodatek „pons” (pons = brugge [Knüppeldamm] – tu pomost z okrąglaków, bruggen = pokrywać pomostem wykonanym z okrąglaków). Potwierdzają to kolejne zapisy w rodzaju „pomiędzy ulicami określanymi [mianem] oraz ” (inter plateas dicta middewekesbrugge et hunsbenbrugge, 1351) lub „uliczki określane [mianem] oraz ” (pontes dicta middewekesbrugge et hunsbenbrugge, 1351). By dostać się na pomost ładunkowy, należało przejść przez furtę miejską, zwaną Byczą (Bollentor), zamykaną na noc, jak wszystkie pozostałe bramy. Furta ta w opracowaniach polskich historyków określana bywa również mianem Bramy Cebulowej lub Cebulkowej. Jak jednak twierdzi C. Fredrich, nazwę uzyskała od rodziny o nazwisku Bolle lub Bulle, podobnie jak odcinek obecnej ulicy Koński Kierat (Bollenstrasse).
W ciągu XV i XVI wieku dla poszczególnych odcinków ulicy „Hünerbeinstrasse” pojawiają się odrębne nazwy. Odcinek między obecną ulicą Panieńską i Targiem Rybnym aż do 1856 roku nosił nazwę ulicy Garncarskiej (Aschweberstrasse), z tym, że raz jeden określony został nazwą Łataczy Garnków (Aschböterstrasse = aschebuterstrate, 1539). Dla odcinka od ulicy Małej Odrzańskiej w kierunku rzeki, około połowy XVI w., w rejestrach podatku szosowego pojawia się z niezbyt jasnych powodów przekształcenie nazwy „Hünerbeinstrasse” na „Husekenstrasse” (co w dolnośrodkowo-niemieckim oznacza „domeczek”, ale także ziarno owocu, pestkę): „uliczka [położona] przed ” (Husekenstrate vor dem husseke brugge, 1544), także husikenstrate 1559, lub husickenstrate, 1560). Pomost przed nią określano mianem „pomostu ” (husekenbrugge, 1544, 1547, 1554), jak wynika to z zapisu, cyt.: „[…] przy do miejsca [położonego] między łaźnią a budą Mikołaja Husmana” (bi der huseken brugge up dem orde tuschen der bathstaue und Claves Husmans bode, 1554). Jednocześnie tylko w rejestrach szosowych z 1559 i 1560 roku występują równolegle obie nazwy, cyt.: (honesbensstrate, 1559, 1560) i (husikenstrate, husickenstrate, 1559, 1560). W późniejszym okresie aż do 1856 roku występuje nazwa Hünerbeinerstrasse, (1721, 1811), tylko w 1747 roku odnotowujemy inne przekształcenie tego odcinka, a mianowicie „Huner Buner Strasse”, natomiast trzeci odcinek położony najbliżej nabrzeża, w późniejszym czasie, aż do 1856 roku, określany był mianem ulicy „Przy Bramie (Furcie) Byczej” („am Bullenthor”, także „am Bollenthor”, 1811).

Zmiany w nazwie Hünerbeinstraße

Według informacji umieszczonej na planie miasta z 1721 roku, zawierającej spis właścicieli poszczególnych działek, do obszaru ulicy „Hünerbeinstraße” należały trzy parcele parcele ulicy (nr 684 [Panieńska 926, 32], 685 [Nowy Rynek 957, 9] i 686 [Targ Rybny 960, 8], na innych odbitkach tego planu określanej nazwą „Ascheberg S.”), następnie parcele ulicy od nr 652 [1088/12] do nr 656 [1085/15], oraz parcele ulicy od nr 649 [935/Bollwerk 18] do nr 651 [1090-1089/10-11], i od nr 674-675 [938/(6)7], i dalej w kolejności nr 676 [937/(7)8-936/(8)8a], nr 677 [935/9], do nr 678 [934/Bollwerk 19].

Po 1856 roku, w ramach akcji porządkowania nazw ulic, na całej długości, od ulicy Panieńskiej do nabrzeża Odry, została określona nazwą ulicy Kurza Stopka> (Hünerbeinstrasse). W Pasewalku również występowały dwie ulice o nazwie Kurza Stopka, jedna Wielka, druga Mała. W latach 1945-1955 cała ulica otrzymuje nazwę ulicy Na Dylach, z tym, że jej dolny odcinek od ulicy Małej Odrzańskiej, tak jak pozostałych ulic prowadzących w kierunku nabrzeża Odry, pod koniec lat czterdziestych XX w. zasypano gruzem podczas budowy tzw. arterii nadodrzańskiej, autorstwa Piotra Zaremby, ówczesnego prezydenta miasta Szczecina. Nazwa powróciła pod koniec lat 90. tego wieku, gdy odtworzono, w ramach nowoodbudowywanego dolnego Starego Miasta, jej górny odcinek od ulicy Panieńskiej do ulicy Małej Odrzańskiej.

Położenie ulicy Kurza Stopka
(fragment planu: Plan rewitalizacji Podzamcza)
[ll – aschauerstrate, ii – honesbenesstrate, hh – Kleine Oderstrasse, b – Am Bullentor, ee – flockstrate (właściwa ulica Woźna),
ff – Mitwochstrasse, gg – Neutiefstrasse, kk – Im Hack, K – Krautmarkt (dawny Fischmarkt), F – Fischmarkt (dawny Krautmarkt), N – Neuer Markt, X – Frauenstrasse]

Korzystałem z:
1. Lemcke H., Die älteren Stettiner Straßennamen, Stettin 1881: L. Saunier.
2. Die älteren Stettiner Strassennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Lemcke H., zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich, Stettin Leon Sauniers Buchhandlung 1926.
3. Dzieje Szczecina, t. II, Wiek X – 1805, red. G. Labuda, Warszawa Poznań 1985.
4. Encyklopedia Szczecina, pod red. T. Białeckiego, t. I i II, Szczecin 1999-2000.
5. Mittelniederdeutsches Wörterbuch von Dr. Karl Schiller, in Schwerin und Dr. August Lübben, in Oldenburg, Verlag von J. Kühtmann’s Buchhandlung, Bremen 1878 [w:] Deutsches Rechtswörterbuch Faksimilierte Quellen: 6. Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI, rysunek odręczny wg planu ze zbiorów Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, opublikowanego [w:] M. Wehrmann, Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911, po s. 342.
7. Dworaczyk M., Początki zasiedlenia na terenie obecnego Podzamcza [w:] Dworaczyk M., Kowalska A.B., Rulewicz M., Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wschodnia część suburbium, Szczecin 2003.

© Schulz (Jan Wilhelm)