Zawody i status społeczny
6. Nazwy ulic związane z uprawą roli.
Ulica Rolnicza (Baustrasse) [Tkacka]
Pojawiająca się w dokumentach źródłowych nazwa „ulicy rolników” (platea colonorum, 1306) wskazuje nam na obecność w Szczecinie właścicieli drobnych włók ziemi, tzw. obywateli ziemskich, czyli rolników (buwman). Ich obecność w tym miejscu wiąże się z istniejącym tu przed lokacją osiedlem chłopskich kolonistów, najstarszą częścią, powstałego w późniejszym czasie, kwartału Passawskiego (Passauer – Viertel). Wzdłuż palisady chroniącej to osiedle, stanowiącej zachodnią i północną granicę kwartału, usytuowana była droga, prowadząca w kierunku targowiska forum novum (1306), zwanego później Targiem Końskim. Można nią było również wyjechać na pobliskie pola miejskie przez tzw. „bramę polną”, czyli przyszłą Bramę Passawską. Działki rolne istniały także przy pozostałych ulicach tego obszaru, przede wszystkim wzdłuż ulicy Breitestrasse i równoległej do niej górnej części Rosengarten.
Wiejski charakter osiedla podkreśla tu szerokość ulic, służących ruchowi wozów konnych. Świadczy o tym również wielkość kwartałów mieszkalnych, jak również nazwa ulicy – buwstrate (Baustrasse), a także kształt parcel i zagród, które sięgały przez cały kwartał mieszkalny do sąsiednich ulic.
Położenie ulicy Rolniczej i Małej Rolniczej na obszarze osiedla kolonistów chłopskich [wg] Plan von der Stettiner Altstadt [w:] C. Fredrich, Die älteren Stettiner Strassennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung (załącznik)
[B – buwstrate, b – parva platea colonorum, O- osiedle kolonistów chłopskich, P – Brama Passawska, K – klasztor Karmelitów,
H – Targ Koński]
Obywatele ziemscy miasta Szczecina tworzyli osobny cech, któremu jeszcze w 1618 roku Rada Miejska odnawiała przywileje. Zbiory przechowywali w stodołach położonych najczęściej poza obrębem miasta, a także na Łasztowni. We wczesnym średniowieczu nazwa ulicy Rolniczej obejmowała południową część obecnej ulicy Tkackiej i zachodnią część ulicy Grodzkiej, tj. na odcinku od ulicy Podgórnej do skrzyżowania z ulicą Grodzką i dalej Grodzką do placu Orła Białego. W pewnym okresie czasu obejmowała również kolejny odcinek ulicy Tkackiej osiągając narożnik obecnej ulicy Łaziebnej.
Widok ulicy Grosse Wollweberstrasse w kierunku północnym od skrzyżowania z ulicą Breitestrasse
Nazwa tej ulicy w księgach miejskich pisanych po łacinie pojawia się dość wcześnie (platea colonorum, 1306), plateae colonorum (1310), agricolarum (1307). Mimo, że w języku niemieckim dla określenia zawodu rolnika używano wyrażenia „Baumann”, „Ackerbauer”, czy „Bauer”, niemiecko-języczne formy nazwy tej ulicy, podobnie jak w określeniu jego posiadłości „Bauhof”, pojawiają się w skróconej formie, czego przykładem są zapisy z początku XVI wieku, cyt.: „górna część ulicy rolników” (baven der buwstrate, 1539), „ulica rolników” (bustrate, 1552). W drugiej połowie XVI wieku jej południowy odcinek, przylegający do Bramy Passawskiej, określano nazwą „Biedne Budy” (armen buden, 1586, 1599), prawdopodobnie od położonych tu niewielkich budynków mieszkalnych, usytuowanych na małych działkach i zamieszkałych przez biedaków, pozbawionych środków do życia. Nazwa ta zanikła, gdy miasto „
(1926, 51), na działce nr 28. Pod koniec XVI wieku nazwa „ulicy rolników” zanika całkowicie, czego potwierdzeniem jest umieszczenie na całej długości obecnej ulicy Tkackiej nazwy „ulicy tkaczy wełny” (Wullweberstraß, 1590). Potwierdza to widok miasta od zachodu Brauna/Hogenberga z 1590 (1594) oraz Kote/Rollosa z 1625 roku.
Zasięg obszaru ulicy Rolniczej
Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI (fragment).
[B – Baustrasse, C – Grosse Wollweberstrasse, D – Kleine Wollweberstrasse, A – Breitestrasse, b – Mönchenstraße, BP – Brama Passawska, BN – Brama Nowa, K – Kuhstrasse, H – Targ Koński, XX – am – Regenberg, V – zabudowania byłego klasztoru Karmelitów, bbM – bei der badstuben der Marienkirche, WSch – Weisse Schwanstrasse]
Na początku XVIII wieku, po zajęciu Szczecina przez władze pruskie, wraca ponownie nazwa ulicy Rolniczej, z tym, że południowy odcinek tej ulicy, położony pomiędzy obecną ulicą Podgórną (Am Regenberg) a obecną ulicą Kard. Wyszyńskiego (Breitestrasse), otrzymuje nazwę ulicy Krowiej (Kuhstrasse, 1737), a północny, położony między obecną ulicą Kard. Wyszyńskiego i Łaziebną, nazwę ulicy Rolniczej (Baustrasse, 1721). Jak wynika z planu miasta
Położenie ulicy Rolniczej i Małej Rolniczej [wg] Widok Szczecina z lotu ptaka od zachodu, G. Braun/F. Hogenberg, 1590 [1594] (fragment)
[B – Baustrasse, C – Grosse Wollweberstrasse, P – Pletze, D – Kleine Wollweberstrasse, A – Breitestrasse, b – Mönchenstraße, BP – Brama Passawska, ab – armen buden, I – Im Gange, H – Targ Koński, bbM – bei der badstuben der Marienkirche]
Ulica Mała Rolnicza (buwstrate) [Grodzka]
Pojawiająca się w dokumentach źródłowych nazwa „mała ulica rolników” (parva platea colonorum, 1307), bez wątpienia dotyczy zachodniego odcinka obecnej ulicy Grodzkiej, na odcinku od ulicy Tkackiej (Mönchenstraße) do placu Orła Białego (Rossmarkt), gdyż już na przełomie XV/XVI w. pojawia się tu nazwa
Widok ulicy Mönchenstraße od strony ulicy Grosse Wollweberstrasse w kierunku wschodnim
W rejestrach szosowych z XVI w. nazwa ulicy [Małej] Rolniczej pojawia się w następującym zapisie, cyt.: „przy
Położenie ulicy Małej Rolniczej
Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI (fragment).
[A – Breitestrasse, B – Baustrasse, b – Mönchenstraße, H – Targ Koński, V – zabudowania byłego klasztoru Karmelitów]
Według planu miasta
Korzystałem z:
1. Lemcke H., Die älteren Stettiner Straßennamen, Stettin 1881: L. Saunier.
2. Die älteren Stettiner Strassennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Lemcke H., zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich, Stettin Leon Sauniers Buchhandlung 1926.
3. Mittelniederdeutsches Wörterbuch von Dr. Karl Schiller, in Schwerin und Dr. August Lübben, in Oldenburg, Verlag von J. Kühtmann’s Buchhandlung, Bremen 1878 [w:] Deutsches Rechtswörterbuch Faksimilierte Quellen:
5. Encyklopedia Szczecina, pod red. T. Białeckiego, t. I, II, Szczecin 1999, 2000.
6. Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI, rysunek odręczny wg planu ze zbiorów Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde, opublikowanego [w:] M. Wehrmann, Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911, po s. 342.
© Schulz (Jan Wilhelm)