König-Wilhelms-Gymnasium / Gmach Rektoratu US

W XIX w., szczególnie zaś w jego II połowie, Szczecin przeżywał okres gwałtownego rozwoju demograficznego. Bezpośrednio po wojnie prusko – francuskiej w 1871 r. osiągnął liczbę 76 tys. mieszkańców (w 1816 r. – 25 tys.). Nadal był jednak wciśnięty w ciasny obszar średniowiecznego miasta, nieznacznie tylko poszerzonego o Nowe Miasto, ale wciąż jeszcze otoczonego zdobycznym pasmem fortecznym.

Decyzję o zburzeniu fortyfikacji podjęto 6 czerwca 1873 r. Miała ona kapitalny wpływ na późniejsze zmiany przestrzenne, umożliwiając nieograniczony, w różnych aspektach, rozwój miasta m.in. terytorialny, budowlany, architektoniczny, demograficzny.
Tendencje owego rozwoju demograficznego uwidoczniły się zdecydowanie w ostatniej ćwierci XIX stulecia. Obrazuje to porównanie dwóch liczb: podczas gdy we wspomnianym 1871 r. Szczecin posiadał 76 tys. mieszkańców, to w 1910 r. już ponad 236 tys. Ten gwałtowny skok niósł za sobą ujawnienie się różnego rodzaju potrzeb społecznych, wśród których na czołowe miejsce wysunęły się zagadnienia związane ze szkolnictwem.
W 1872 r. w Szczecinie istniało 16 szkół elementarnych (podstawowych) oraz 4 szkoły średnie: dwa gimnazja i dwie szkoły realne. Wymieńmy tu historyczne już Marienstiftsgymnasium, początkami sięgające Pedagogium Książęcego, z siedzibą przy obecnym placu Mariackim (Marienplatz) i Stadtgymnasium mieszczące się wówczas w obecnym budynku Książnicy Pomorskiej przy ul. Dworcowej (Grüne Schanze) oraz licea: Friedrich-Wilhelmschule (zał. 1844 r.) i Schiller-Realgymnasium (zał. 1860 r.).
Uwzględniając wcześniejsze okoliczności w 1876 r. pojawił się projekt utworzenia trzeciego gimnazjum typu klasyczno – humanistycznego. Mimo iż ówczesne władze miejskie potwierdziły swą akceptację dla owego pomysłu, zastrzegły, iż ze względu na trudności finansowe nie będą mogły partycypować w kosztach budowy nowego gmachu.
Wobec powyższego nieodpłatnie przekazała plac miastu Akcyjna Spółka Budowlana Westend (Bauverein auf Aktien Westend – Stettin) i jej radca Quistorp. Środki finansowe na rzeczoną budowę wyasygnowano natomiast kuratorium fundacji mariackiej, z jednoczesną deklaracją dofinansowywania bieżącej działalności placówki w wysokości 17 tys. marek.
W pierwszej fazie prac budowlanych (1876 – 1880) powstał według projektu Balthasara, prowincjalnego mistrza budowlanego (Landbaumeister) budynek przy obecnej ul. Wielkopolskiej 14 (Deutschestraße). Natomiast gmach główny przy obecnej al. Jedności Narodowej (Kaiser-Wilhelm-Straße) wzniesiono w latach 1885 -1888. Końcowy odbiór odbył się 15 kwietnia 1888 r.
W początkowym zatem okresie istnienia gimnazjum zajęcia szkolne odbywały się więc w budynku postawionym od strony ul. Wielkopolskiej, by później – tzn. od 1888 r. – wyznaczyć mu rolę pomocniczą, odciążającą gmach główny. W międzyczasie powstała też sala gimnastyczna, oddana do użytku w 1883 r.
Szczególnego zaakcentowania wymaga fakt, iż omawiana budowla była pierwszą przy nowo wytyczonej w połowie lat osiemdziesiątych ulicy biegnącej w linii prostej od placu Grunwaldzkiego (Kaiser-Wilhelm-Platz) w kierunku terenów zielonych, nazwanych później Quistorpaue (dziś Jasne Błonia). W zamierzeniach stanowić miała najbardziej reprezentacyjną aleję Szczecina szerokości 56 m.
Gmach główny König-Wilhelms-Gymnasium powstał na planie prostokąta. Z zachowanej dokumentacji wynika, iż projekt obiektu opracował Ronnebeck (Regierungsbaumeister). Koszty jego budowy wyniosły 380 tys. marek.
Budynek nawiązywał do form renesansu północnoniemieckiego, dwukondygnacyjny, o wysokim dachu pokrytym łupkiem. Oś środkową i boczne podkreślono ryzalitami. Ryzalit na osi środkowej wypełnia płaska nisza, wysoka na dwie kondygnacje, w której znajdował się portal główny, nad nim tondo z popiersiem cesarza Wilhelma I. Elewacja budynku wykonana została z czerwonej cegły, naroża ozdobiono jasnym śląskim piaskowcem. Kontrast czerwonego lica ceglanego i jasnych kamiennych detali dodawał budowli barwności.
Ówczesna prasa, m.in. Neue Stettiner Zeitung, niezwykle pochlebnie wypowiadała się o powstającym obiekcie, akcentując jego walory architektoniczne. Projektodawcy uwzględnili równocześnie wszelkie wymagania stawiane tego typu budowlom szkolnym, lecz z upływem czasu stały się one niewystarczające (np. brak centralnego ogrzewania, zbyt wąskie korytarze, brak sanitariatów itp.).
W części parterowej gmachu głównego znajdowało się 7 pomieszczeń lekcyjnych, pokój nauczycielski oraz mieszkanie woźnego, na pierwszym zaś piętrze 6 klas, pokój dyrektora oraz aula o wymiarach 11 x 22 m i wysokości 7,5 m z niszą przeznaczoną w projekcie na organy.
Pierwszym dyrektorem szkoły był dr Christian Muff, jednocześnie wykładowca łaciny i greki. Grono pedagogiczne, według zachowanego drukowanego programu szkolnego z lat 1882 – 1883, składało się z 13 osób (wyłącznie mężczyźni). Warto w tym miejscu wspomnieć, iż tego typu publikacje ukazywały się dla poszczególnych szczecińskich szkół rokrocznie. Oprócz szczegółowego rozkładu zajęć z podziałem na poziomy i przedmioty nauczania, zawierały kronikę szkoły, wykaz nauczycieli, niejednokrotnie też artykuły będące efektem zainteresowań naukowych wykładowców. Dla König-Wilhelms-Gymnasium dysponujemy, aczkolwiek niekompletnymi, programami do lat trzydziestych XX wieku.
W oparciu o wspomniane źródło potwierdzić można, iż program szkolny obejmował wówczas następujące przedmioty (w zależności od poziomu): religię, języki: niemiecki, łaciński, grekę, hebrajski, francuski i angielski, historię, geografię, arytmetykę, przyrodę, fizykę, kaligrafię, rysunek, śpiew, gimnastykę. Program klas niższych był nieco zubożony kosztem m.in. nauczania języków obcych, historii i nauk przyrodniczych.
Dbałości o rozwój intelektualny uczniów towarzyszyła troska o wykształcenie tężyzny fizycznej. Już w pierwszych latach istnienia szkoły (1882 r.) powstało towarzystwo gimnastyczne, zaś w 1884 r. klub wioślarski „Borussia”. W miarę potrzeb i zainteresowań działały też koła naukowe, np. geograficzne, czytelnicze, czy też szczególnie interesujące – stenograficzne.
W pierwszym okresie funkcjonowania gimnazjum istniało przy nim seminarium nauczycielskie. Zawieszone w 1895 r. wznowiło działalność w 1910 r. Wykształciło wielu pedagogów, wśród nich absolwentów szkoły, do roku 1930 – 159 nauczycieli.
Pierwszy rok szkolny jesienią 1880 r. rozpoczęło w dwóch klasach wstępnych i czterech gimnazjalnych 58 uczniów, podczas gdy w 1885 r. liczba ich wzrosła do 363 w gimnazjum i 118 w klasach wstępnych. W początkach XX stulecia liczba uczniów zdecydowanie spadła i ustabilizowała się na poziomie około 250 słuchaczy rocznie. Szczególnie w pierwszym okresie rekrutowali się głównie ze środowisk urzędniczych, oficerskich, rodzin szlacheckich oraz posiadaczy ziemskich z całej prowincji. Należy podkreślić, że wysoki poziom nauczania oraz duże czesne powodowało, iż nie wszyscy podejmujący naukę kończyli ją z efektem.
W 1930 r. w pięćdziesięciolecie istnienia gimnazjum, opublikowano swego rodzaju księgę pamiątkową, która pomieszcza także listę dotychczasowych absolwentów. Obejmowała ona 779 nazwisk. Pierwsi z nich opuścili mury szkoły w 1886 r., zasilali kadrę urzędniczą i naukową regionu.
Christian Muff dyrektorem był do kwietnia 1883 r. Następnie funkcję tę sprawowali: dr Karl Koppin – do 1907 r., dr Max Nietzki (1907 – 1923 r.), dr Friedrich Muth (1923 – 1925 r.), dr Walther Janell – do 1930 r. oraz dr Isleib.
Nieliczne materiały archiwalne z okresu II wojny światowej nie pozwalają na dokładne prześledzenie losów szkoły i samego budynku. Niewątpliwie doznał on pewnych zniszczeń, ponieważ nie zachował się do naszych czasów szczyt ryzalitu środkowego oraz dawna forma dachu, który jest obecnie zdecydowanie niższy. Być może było to efektem nalotów na miasto, szczególnie w 1944 r., bowiem w tym okresie uszkodzeniu uległo część gmachów w rejonie, w którym znajdowało się gimnazjum.
Po odbudowie, którą przeprowadzono w 1949 r. budynek nadal spełniał – kontynuując wcześniejsze tradycje – zadania wychowawcze i oświatowe. Początkowo mieściła się w nim Szkoła Podstawowa nr 15, następnie Państwowy Zakład Wychowawczy dla Dzieci Niedosłyszących, zaś po powstaniu Wyższej Szkoły Pedagogicznej – Instytut Kultury Fizycznej tejże uczelni.

M. Frankel, J. Grzelak, Gmach Rektoratu, „Przegląd Uniwersytecki“ 1997, nr 1-3.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Architektura i Urbanistyka. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.