Vorfluth Kanal

[PKa]

wieku ?!

[Bogus]

Moim zdaniem należy rozgraniczyć daty wykonania umocnień lądowych i Kanału. Umocnienia powstały jako pierwsze, zapewne jak piszesz w latach 1865-69.
Natomiast sam Kanał, ponieważ przebiega dokładnie po pierwotnej trasie kolei stargardzkiej (widać to załączonym przez Ciebie planie z 1857 r.) musiał powstać po jej likwidacji, tj. po 1869 r., gdy oddano już do użytku nową trasę tej linii, przesuniętą na północ.

Natomiast żądanie władz wojskowych, żeby wykonać te umocnienia z kanałem pojawiło się nie w latach 40-tych lecz później, gdy powstała koncepcja budowy Centralnego Dworca Towarowego na prawym brzegu Parnicy, czyli mniej więcej tak jak powstał "Twój" planik
(dworzec ten przekazano do użytkowania pod koniec 1868 r.).

Do powyższych wniosków skłania mnie lektura książki B. Kozińskiej „Rozwój przestrzenny Szczecina …” (str. 64-68).

Na poparcie twierdzenia, że Kanał i pierwotny tor kolei przeniegały po tej samej trasie, fragment mapki z 1879 r.:

[PKa]

ny

[Bogus]

Weź pod uwagę, że pierwotny tor kolejowy nie biegł po nasypie tylko na drewnianej estakadzie ze słupami w formie pali wbitych głęboko w ziemię:
http://sedina.pl/galeria/displayimage.p ... fullsize=1
Myślę, że takie pale po rozbiórce niepotrzebnej części nadziemnej mogły być wykorzystane jako wzmocnienie brzegów przyszłego kanału.

Dopóki istniała estakada to pod nią, z planowanych umocnień zbudować się tylko dało te punktowe umocnienia (blokhauzy), z ewentualnymi umocnieniami ziemnymi dookoła, i to zapewne nie w całości. Na wykonanie samego kanału przyszła pora później.

Podejrzewam, że ten Twój plan z 1857 r. to tylko projekt docelowy umocnień z wymazaną trasą kolejową na kolidującym odcinku. W dalszej części, po tym jak Kanał już skręca na północ, na planie widzę dalszą trasę toru w kierunku Regaliczki. Mam nadzieję, że da się to potwierdzić oglądając plan w powiększeniu.

[Schulz]

Bogus ma rację.
Na żądanie władz wojskowych w 1865 roku na koszt Towarzystwa Kolei Berlińsko-Szczecińskiej rozpoczęto prace fortyfikacyjne w celu ochrony nowego dworca kolejowego (dzisiaj rejon dworca towarowego zwanego Centralnym). Przede wszystkim dworzec otoczono kanałami, które były powiązane z rzeką Parnicą, a następnie przystąpiono do budowy umocnień, które składały się z trzech blokhauzów:
- blokhauz nr 1 na drodze do Dąbia,
- blokhauz nr 2 przy ostatnim filarze mostu na kanale Flut (w rejonie elektrowni przy ul. Gdańskiej),
- blokhauz nr 3 przed mostem Parnickim. Wybudowanie tego ostatniego wzięło na siebie Towarzystwo Kolei.
i czterech ziemnych dzieł fortyfikacyjnych, jedno na Kępie Parnickiej i trzy na Łąkach Parnickich przyległych do dworca towarowego:
- dzieło ziemne w obrębie południowego cypla Kępy Parnickiej
- dzieło A, położone między Parnicą a szosą do Dąbia,
- dzieło B, położone na wschodnim skraju dworca,
- dzieło C, położone po północnej stronie dworca.
Najpierw przystąpiono do budowy tego pierwszego, i tylko do robót ziemnych, które jednak wykonano również dla dzieł B i C, gdyż dyrekcja kolei postanowiła jak najszybciej przełożyć linię kolejową. Prace przy nich rozpoczęto od wykonania szańca, składającego się z reduty ujętej wałami ziemnymi i otoczonej fosą oraz z dwóch baterii i magazynu prochowego. Wykonanie całości trwało trzy lata, do 1868 roku. Przy okazji dokonano pogłębienia fos, kanałów, a także wyregulowano brzegi i skarpy rzeczne, oraz wybudowano nowy most przed Bramą Parnicką, dokonując przy okazji wzmocnienia jego przyczółka, oraz obrotowy most kolejowy na Parnicy. Prace te umożliwiły likwidację dotychczasowych torów z poł. XIX wieku, przebiegających południowym skrajem Kępy Parnickiej i dalej wzdłuż kanału Vorflut. Kosztorys całości umocnień wyniósł 231880 talarów.
Więcej można się dowiedzieć u H. Berghausa, Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Th. 2, Bd. 9. Berlin- Writzen/O 1876, s. 629-630, oraz u B. Kozińskiej, Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej. Szczecin 2002, s. 59-69, 76-77.

[Schulz]

A tu plan z 1879 roku i moja nieśmiała próba osadzenia opisanych umocnień. Niektóre są tam już oznaczone jako opuszczone. Natomiast na posiadanym przeze mnie planie z 1858 roku w tym miejscu widzimy jeszcze bagniste Łąki Parnickie i linię kolejową z 1846 roku poprowadzoną przez bagniste łąki na palach.

[PKa]

(1873r.)

[Schulz]

...
Nieznany jest ściśle rok wybudowania kanału (może nie jest to ważne?!) i cel jego powstania. Czy był to cel wojskowy i/lub przeciwpowodziowy, chroniący ówcześnie nowy dworzec przed powodzią? Jeśli VK był budowany w powiązaniu z budową dworca centralnego tj. od 1865, to chyba chodziło o jego ochronę przeciwpowodziową. Sugeruje też tak nazwa. Jeśli jednak był budowany wcześniej to mógł mieć cel wojskowy. Wkrótce jednak po wybudowaniu omawianych umocnień podjęto decyzję o niemal całkowitej likwidacji fortyfikacji Stettina (1873r.)

Jeszcze raz przeleciałem tom Berghausa o fortyfikacjach. I wychodzi na to, że te umocnienia, o których pisałem wcześniej, są usytuowane nieco inaczej. Niestety udało mi się wyznaczyć tylko położenie blokhauzów oraz dzieła fortyfikacyjnego na Kępie Parnickiej (S):
- blokhauz nr 1 na drodze do Dąbia (w rejonie elektrowni przy ul. Gdańskiej),
- blokhauz nr 2 przy ostatnim filarze mostu na kanale Flut (most nad kanałem od wschodniej strony dworca towarowego),
- blokhauz nr 3 przed mostem Parnickim.
Co do kanałów wodnych wokół dworca towarowego. Tak jak piszesz spełniały rolę ochrony przeciwpowodziowej, co zresztą sugeruje ich nazwa, i pojawiły się z chwilą budowy dworca, czyli po 1865 roku. Na planie umieszczonym na końcu książeczki z 1906 roku pod red. Karla Benduhna, Stettin als Handels- und Industrieplatz. Stettin 1906, przedstawiającym dworce Szczecina z tego okresu, nazwa Vorflut Kanal odnosi się do obydwu kanałów otaczających dworzec towarowy. Ten od południa znamy pod nazwą Kanału Rybnego. Ten od północy został zasypany przed 1945 rokiem. Pozostawiono tylko jego fragment od strony rzeki Parnicy, który zasypano na początku lat 80. XX wieku w trakcie budowy Trasy Zamkowej.

[Bogus]

Co do próby umiejscowienia umocnień na mapie, mam trochę inną koncepcję niż Schulz.
Na podstawie analizy wymienianych tu źródeł oraz dostępnych mi map, proponuję następującą lokalizację dzieł (DZ-A, B, C) i blokhauzów (BH-1, 2, 3):

Zgodność mamy co do BH-2.
BH-1 zlokalizowałem natomiast bliżej ulicy Gdańskiej, po drugiej stronie kanału.
Co do BH-3 natomiast uważam, że był on, owszem, przy moście Parnickim jak podaje Berghaus, ale w tym przypadku może chodzić o most kolejowy na Parnicy, gdyż przy jego przyczółku prowadzono prace fortyfikacyjne a wówczas wydaje się naturalnym, że prace te powinno wziąć na siebie Towarzystwo Kolei.

Wracając natomiast do samego Kanału, to sprawa zdaje się wyjaśniać. Moje przekonanie co do niemożności równoczesnego istnienia starej trasy kolejowej i kanału na kolidującym odcinku, zostało mocno zachwiane za sprawą mapki nr 9 (Zagospodarowanie Kępy Parnickiej w 1866 r. – Fr. Nagel) zamieszczonej w wymienianej już książce B. Kozińskiej „ Rozwój przestrzenny Szczecina …”. Widać tam wyraźnie, że linia kolejowa i kanał nie leżą w jednej linii lecz biegną równolegle do siebie, dokładnie tak jak twierdzi PKa (tor przy północnym brzegu Kanału, w jego bezpośredniej bliskości).
Ciekawa jest też widniejąca na planie nazwa tego kanału, a mianowicie: „Canal zur Abführung des Hochwassers” co też dowodzi, że był to kanał od powodzi. Nie wyklucza to oczywiście także jego militarnej funkcji.
Kto więc pierwszy go wymyślił? Wydaje mi się, że najpierw powstał projekt dworca z kanałem. Taki projekt musiał trafić następnie do zatwierdzenia do władz wojskowych a te adaptowały go do potrzeb obronnych, uzupełniając o dzieła forteczne.

[Bogus]

Poniżej dwa skany fragmentów rzeczonej mapki z kanałam i przyległym torem oraz z domniemaną lokalizacją blokhauzu BH-3 w obrębie robót fortyfikacyjnych przy przyczółku nowego mostu kolejowego.

[PKa]

ym?!

[Schulz]

Pełna zgodność z ustaleniami Bogusa, potwierdzonymi zresztą przez mapkę PKa.
Niestety, czytając Berghausa, nie zauważyłem, że wspominając o zobowiązaniu Towarzystwa Kolei, powiązał to z pracami przy przyczółku mostowym mostu obrotowego na Parnicy. Tak przy okazji, przyjrzałem się, co do powiedzenia ma w tej sprawie Izabela Kozłowska w swojej pracy Szczecińskie fortyfikacje nowożytne, rola fortyfikacji nowożytnych w kształtowaniu układu przestrzennego miasta Szczecina oraz wpływ analizy historycznej na współczesne działania projektowe i zakres ochrony konserwatorskiej [rozprawa doktorska]. Szczecin 2007. Na s. 57 pisze: "Pomiędzy 1850 a 1870 r. wzniesiono także: [...] dzieło Lünette (220) na Kępie Parnickiej, przekształcono przyczółek mostowy Bramy Parnickiej nadając mu formę bastionową; wzniesiono dzieła polowe Werk A, B, C wokół drogi prowadzącej do Dąbia, które osłaniały tereny kolejowe – Der Neue Central Gueter Banhof". I nic więcej.
Mam nadzieję, ze te nasze dociekania wreszcie uporządkują wiedzę na ten temat.
I jeszcze jedno, na planie Nagla z 1866 roku, który przyznaję przeoczyłem, widać przy blokhauzie Nr 3 wylot kanału wodnego. Czyżby kolejny Vorflut . Na innych znanych mi planach nie wykazują go w tym miejscu.
Co do pytania, kiedy zdemontowano pierwszy most kolejowy linii stargardzkiej i resztę tej pierwszej trasy? W Galerii są zdjęcia robione znad dworca głównego. najstarsze są z 1864 - oczywiście most jeszcze stoi i ma się dobrze. Z tego co pisze Berghaus służył również pieszym udającym się na Kępę Parnicką; czy dalej na teren Vorbruchu, to nie podaje. Jest tam także zdjęcie z 1868, mam wrażenie, że mostu już nie ma. Co do Vorflutu od strony ulicy Gdańskiej. Zasypano go przed 1923 rokiem pozostawiając fragment od strony rzeki Parnicy. Nie mam pod ręką jego zdjęcia po 1945 roku. Ale tyle razy przejeżdżałem tam, udając się na działkę na tzw. Wyspie Puckiej, że ręczę,iż istniał do momentu, jak zaczęto tu wbijać pale pod przyszłą Trasę Zamkową. Każdy, kto miał interes na terenie stacji Port Centralny musiał kolo niego przejechać, lub przejść. Na załączonym zdjęciu z Galerii z 1923 roku widać go po lewej stronie.

[PKa]

blockhausów.

[mirekjot]

Przyglądając się z zaciekawieniem tej interesującej dyskusji chciałbym dodać, że wspominana odnoga (widoczna na fotografii lotniczej z 1923 r.) musiała zostać zasypana przed rokiem 1980. Na będącym w moim posiadaniu planie miasta, wydanym w 1980 roku, kanał ów już nie istnieje. Być może decyzja o jego zasypaniu miała związek z podjęta w tym czasie rozbudową lokomotywowni w Porcie Centralnym - w celu osuszenia terenu wokół i wzmocnienia gruntu.

[PKa]

Schulz).