Postautor: Torney » 3 cze 2005, o 13:47
Z busolowego cyklu "Torney, wiesz co masz z tym zrobić":
Miasta Pomorza Zachodniego posługiwały się zasadniczo dwoma rodzajami prawa miejskiego: lubeckim, które ogarnęło księstwo wołogosko-słupskie, i magdeburskim, szerzącym się w dzielnicy szczecińskiej. Prócz nich znalazły zastosowanie dwie odmiany prawa magdeburskiego, mianowicie modyfikacja brandenburska i chełmińska. Ponadto Gartz na Rugii jako jedyne miasto zachodniopomorskie uzyskał przed 1319 r. od książąt rugijskich prawo zwierzyńskie (jedna z meklemburskich odmian prawa lubeckiego).
Na prawie magdeburskim lokowano z całą pewnością Szczecin, Prenzlau, Gartz, Gryfino, Dąbie, Police, Goleniów, Maszewo, Stargard, Pyrzyce i Nowe Warpno. Dla miast Penkun i Wierzbno jest ono poświadczone później, ale ich położenie w centrum księstwa wskazuje, że obowiązywało tam od początku. Prawem tym rządził się też Pasewalk, lokowany po 1250 r. przez Askańczyków.
Prawem brandenburskim, a więc nawiązującym do magdeburskiego, rządziły się też Banie, gdzie templariusze posiadali od 1234 r. immunizowany targ, i lokowana w 1347 r. Widuchowa.
Nie można również wykluczyć, że Anklam i Ückermünde uzyskały pierwotnie prawo magdeburskie, gdyż należały do księstwa Barnima I, a ten wszystkim miastom swojej dzielnicy nadawał prawo oparte na wzorach magdeburskich (w 1292 r. Anklam, a w XVI w. Ückermünde posługiwały się już prawem lubeckim).
Ogółem w XIII-XIV wieku na Pomorzu Zachodnim lokowano 16-18 miast posługujących się prawem magdeburskim. Po jednym lokowali templariusze (Banie), Askańczycy (Pasewalk) i Barnim III (Widuchowa), po dwa biskupi kamieńscy (Maszewo i Wierzbno) i Bogusław IV (Penkun i Nowe Warpno). Barnim I lokował aż 9, względnie nawet 13.
Kuzyn Barnima I – Warcisław III dymiński, lokował na terenie swojej dzielnicy miasta posługując się bez wyjątku prawem lubeckim. Nawet gdy po jego bezdzietnej śmierci w 1264 r. Barnim I zjednoczył Pomorze Zachodnie, dostosował się w kolejnych lokacjach do poprzedniego podziału. Dlatego Kamień (1274 r.) i Trzebiatów n. Regą (1277 r.) uzyskały prawo lubeckie, zaś Goleniów (1268 r.) – magdeburskie. Do podziału tego dostosowali się również biskupi kamieńscy, lokując Maszewo i Wierzbno na prawie magdeburskim, a m.in. Nowogard, Koszalin i Karlino na lubeckim.
Przy nadaniu praw miejskich Barnim I użył w przypadku Gryfina sformułowania ius Stetinense. Niektórzy doszukują się w tym prawa szczecińskiego – specyficznej odmiany prawa magdeburskiego. Trudno jest jednak znaleźć jakieś wyraźne różnice między tymi prawami. Różnicą nie jest odmienna liczebność rady miejskiej, która w Magdeburgu w 1261 r. liczyła 8 członków, a w miastach Barnima I jakoby 12. Liczba rajców nie była bowiem stała, wykazywała tendencję wzrostową i różniła się nawet w miastach posługujących się tym samym prawem. Ius Stetinense nie było więc żadną modyfikacją prawa magdeburskiego. Swą nazwę zawdzięczało po prostu faktowi, że Szczecin był miastem macierzystym dla zdecydowanej większości ośrodków zachodniopomorskich.
Dwa lub trzy miasta (Banie, Pyrzyce i być może Widuchowa) posługiwały się prawem brandenburskim. Najprawdopodobniej jednak różnice między nim a prawem magdeburskim były tak niewielkie, że właściwie można się było nimi posługiwać zamiennie. Prawo magdeburskie bowiem dotarło na Pomorze Zachodnie, zwłaszcza na południowe jego tereny, za pośrednictwem osadników z Brandenburgii oraz przybyłych stamtąd templariuszy. Dlatego też przyniesione przezeń prawo zwyczajowo określano brandenburskim, choć faktycznie miasta nim się rządzące odwoływały się, na co wskazuje przykład Pyrzyc, do Szczecina, posługującego się wszak prawem magdeburskim.
Pod koniec rządów Barnima I istniał niemal idealny układ: na obszarze Księstwa Szczecińskiego nie było miast posługujących się prawem lubeckim (chyba że za takie uznamy Anklam i Ückermünde), zaś w dzielnicy dymińskiej brak było ośrodków na prawie magdeburskim. Wkrótce jednak miasta księstwa szczecińskiego zaczęły zmieniać swe prawa. Jako pierwsze uczyniło to Maszewo (1286 r.), potem Stargard (1292 r.), Dąbie (1293 r., jednak tylko na 4 lata), Goleniów (1314 r.) i Nowe Warpno (między 1442 a 1556 r.). Brak na Pomorzu Zachodnim przykładów odwrotnych.
Ostatecznie w połowie XV wieku pozostało na Pomorzu Zachodnim 11 miast rządzących się prawem magdeburskim, przy niemal 40 posługujących się lubeckim.
Po uzyskaniu przez księstwo wołogosko-słupskie lenna lęborsko-bytowskiego w 1466 r., w skład Pomorza Zachodniego weszły trzy miasta posługujące się prawem chełmińskim. Były to lokowane przez Krzyżaków: Lębork, Bytów i Łeba.
W XVII lub XVIII wieku prawa miejskie utraciło Wierzbno, zaś Banie i Gryfino przeszły na prawo lubeckie.
W XVIII wieku pozostało więc na obszarze byłej dzielnicy szczecińskiej tylko 7 miast rządzących się w oparciu o wzory magdeburskie: Szczecin, Dąbie, Gartz, Penkun, Police, Pyrzyce i Widuchowa. Na terenie byłej dzielnicy wołogosko-słupskiej dochodziły doń Lębork, Bytów, Łeba i Pasewalk. Wszystkich miast na Pomorzu Zachodnim było wówczas 55, a faktycznie 51, gdyż Golczewo, Dobrzany, Wierzbno i Suchań posługiwały się w rzeczywistości prawem wiejskim.
Erich-Falkenwaldergesellschaft
)
