Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Dyskusje na temat miasta do 26 kwietnia 1945 r.
MaRy++
Posty: 6
Rejestracja: 11 mar 2010, o 02:07

Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: MaRy++ » 21 mar 2010, o 01:51

nie mieszkam już w Szczecinie od ponad 20 lat i moje kontakty z miastem powoli się urywają (przynajmniej z lewobrzeżem). Mam kilka pytań o mój stary rewir :) … park i ulica Noakowskiego (Torneyer Friedhof/Groepler Str.). Przglądając niemieckie mapy w galerii doszedłem do wniosku, że w tej okolicy, stany „jest” i „planowany”, były często mieszane. Nie ma innego wyjścia muszę pytać :oops: ! Na początek mam trzy pytania:

1.wielkość cmentarza turzyńskiego(Torneyer Friedhof)? Pomiędzy Jagiellońską, torami kolejowami, Mickiewicza, Noakowskiego (Turner Str., Eisenbahn, Kreckower Str., Groepler Str.)? Czy są dokładne informacje?

Szpital na Jagiellońskiej był budowany na grobach. Pomiędzy szpitalem i linią kolejową, oraz od strony parku, jeszcze leżą nieboszczycy (jestem pewien)! Teren pod linię kolejową został obniżony (patrząc z parku).Czy tory kolejowe były jesze na cmentarzu?
Jak się ma sprawa z nasypem na Mickiewicza (na czy poza)?
Przynajmniej część ulicy Noakowskiego (Groepler Str.), niskie numery, leży na cmentarzu (jestem pewien!). Jak to było z tej strony?

2. kiedy ten cmentarz został ostatecznie zlikwidowany (kiedy usunięto ostatnie nagrobki)?

3.Numaracja na ulicy Noakowskiego (Groepler Str.) zaczyna się od numeru 11! Czy było tak już przed wojną? Gdze mógłby być numer 1?

Pozdrawiam, Marek
.
Awatar użytkownika
Schulz
Expert
Posty: 1381
Rejestracja: 10 lis 2005, o 22:16
Lokalizacja: Stettin-Scheune, Berliner Chaussee

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Schulz » 21 mar 2010, o 18:38

Noakowskiego [Groeplerstraße]
Anton Moritz Groepler (ur. 3.06.1818– zm. 14.01.1875), nauczyciel i pierwszy przełożony Pomorskiego Zakładu Ociemniałych [Pommersche Blindenanstalt], założonego jego staraniem w 1850 roku na terenie Nowego Turzyna, (ob. Jagiellońska 58-61)

W roku 1832 na polach miejskich Turzyna rozpalcerowano i przekazano mieszkańcom działki na zachód od ulicy Boh. Warszawy pomiędzy ulicą 5-go Lipca a Mickiewicza, które zostały ostatecznie wykupione z prywatnych rąk i włączone w obręb miasta w 1836 r. Dla nowo pozyskanego terenu zachowano starą, średniowieczną nazwę Turzyn z dodatkiem Nowy [Neu Torney], w odróżnieniu od Starego Turzyna [Alt Torney] w rejonie skrzyżowania Boh. Warszawy i Krzywoustego. Była to już druga w historii przeprowadzka tego podmiejskiego osiedla, związana ze zniszczeniami podczas kolejnych oblężeń miasta oraz rozbudową fortyfikacji (właściwa wieś Turzyn [Tornei, 1693, Torney], położona była w rejonie obecnych ulic Potulickiej i Narutowicza, na zachód od późniejszego Nowego Miasta, i po powstaniu tam tzw. Fortu Prusy została po 1736 roku przeniesiona w rejon dzisiejszych ulic Kordeckiego i Boh. Warszawy, w miejsce zwane „Środkowym Pastwiskiem” [Mittelbrink]). Osiedle Nowy Turzyn składało się z 41 działek i siedmiu ulic, początkowo oznaczonych numerami 49 do 55. Niestety brakuje dokładnych informacji i planów z początkowych lat istnienia osiedla. Z planu z roku 1873 wynika, że przyszła ulica Groeplerstraße istniała tylko na odcinku od ul. 5-go Lipca do ul. Mickiewicza (1). To samo wynika z książek adresowych z lat 1904-06, gdzie jest to piesza droga bez nazwy, prowadząca od strony ulicy Mickiewicza (obok prywatnego ogrodnictwa, Kreckowerstraße Nr. 16), na teren cmentarza turzyńskiego (2). Według planu z 1911 r. i książki adresowej z 1914 r. ulica sięgała już do obecnej ulicy Jagiellońskiej [Turnerstraße], z tym, że przylegająca do tej ulicy parcela nr 21 należała do działki Turnerstraße 41, gdzie od roku 1909 stał już (oddany do użytku w 1910 r.) budynek szkoły Torneyer Mädchenschule. Kolejne parcele posiadają numerację od 22 do 25 (do narożnika z ul. 5-go Lipca [Grünstraße]). Pomiędzy ulicą 5-go Lipca a Mickiewicza usytuowane jest ogrodnictwo należące do ulicy Mickiewicza [Kreckowerstraße Nr. 16]. Po przeciwnej stronie pomiędzy ulicami Mickiewicza a Jagiellońską wykazano ogrodnictwo należące do ul. Mickiewicza [Neue Stadtgärtnerei, Krekowerstraße Nr. 15] i parcele, wówczas przewidziane pod zabudowę (3). W 1918 roku zostało powołane Towarzystwo Budowlane Użyteczności Publicznej [Gemeinnützige Baugesellschaft AG, późniejsze Stettiner Gemeinnützige Baugesellschaft m.b.H.], którego zadaniem była budowa tanich mieszkań. W tym samym czasie opracowano plan zagospodarowania ulic Nowego Turzyna (4). Plany z lat 1919-27 wykazują na rogu z ulicą Mickiewicza jeszcze nr 16 [Kreckowerstraße Nr. 16], a na rogu z ulicą 5-go Lipca - nr 42 , natomiast na rogu z ulicą Jagiellońską - nr 41 (Liceum nr VI [dawne Gemeindeschule Torneyer Mädchenschule], Turnstraße Nr. 41]) (5). W ciągu kilku następnych lat wspomniane wyżej Towarzystwo Budowlane zrealizowało zabudowę ulicy Noakowskiego (budynki nr 11-23) i wg przedwojennych ksiąg adresowych było ich właścicielem. Wg ksiąg adresowych z lat 1930-37 i następnych, bezpośrednio za działką należącą do Turnstraße Nr. 41 stały budynki Stettiner Gemeinnützige Baugesellschaft m. b. H. od numeru 11 do 23. Natomiast po drugiej stronie ulicy na całej jej długości rozpościerał się teren parku, pozostałość najstarszego cmentarza turzynskiego [Alte Kirchhof], jedyny numer jaki tu występuje wg ksiąg adresowych, to przyległy do ulicy Mickiewicza teren ogrodnictwa miejskiego [Stadtgärtnerei, Krekowerstraße Nr. 58] (6).
„MaRy++” pyta: gdzie mógłby być numer 1? Bardzo dobre pytanie. Niestety, na razie nie umiem znaleźć odpowiedzi. Chyba, że odpowiedź daje nam plan Szczecina z 1936 roku (7), na którym na terenie obecnego parku od strony ulicy Groeplerstraße widnieje cyfra 9 (można przyjąć, że planowano tu podział na działki budowlane od nr 1 do 10).
Odnośnie cmentarza polecam fundamentalne dzieło Bogdana Frankiewicza pt. Szczecińskie cmentarze (8). Jeżeli chodzi o zabudowania szpitala MSW, to powstał nie tyle na grobach, jak pisze „MaRy++”, lecz na powstałym pod koniec XIX wieku ogrodnictwie (vide fragment planu z 1898 r.).

(1) – Kozińska B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej, Szczecin 2002, s. 33-44.
(2) – Adreßbuch 1904, 1905, 1906
(3) – Plan von Stettin, 1911, także Adreßbuch 1914.
(4) – Kozińska B., Rozwój przestrzenny Szczecina…, s. 248.
(5) – Strona główna > Galeria >Inne > Plany, mapy, panoramy.
(6) – por. Adreßbuch-y 1930-1943.
(7) – Plan z 1936 r. (http://sedina.pl/cpg14x/displayimage.ph ... fullsize=1).
(8) – Frankiewicz B., Szczecińskie cmentarze. Stettiner Friedhöfe. Szczecin 2003, s. 215-218.
Załączniki
Noakowskiego - porównania (lata 60-te XIX wieku i 1871)
Noakowskiego - porównania (lata 60-te XIX wieku i 1871)
Noakowskiego - porównania (1911)
Noakowskiego - porównania (1911)
Noakowskiego - porównania (1873, 1898 i 1936)
Noakowskiego - porównania (1873, 1898 i 1936)
Ostatnio zmieniony 21 mar 2010, o 19:11 przez Schulz, łącznie zmieniany 1 raz.
Awatar użytkownika
Torney
Posty: 8630
Rejestracja: 16 wrz 2004, o 13:57

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Torney » 21 mar 2010, o 19:09

Dołączam do wypowiedzi Schulza odpowiedni fragment z książki B. Frankiewicza.
Załączniki
Torneyer_Friedhof_01.jpg
Torneyer_Friedhof_02.jpg
Erich-Falkenwaldergesellschaft
MaRy++
Posty: 6
Rejestracja: 11 mar 2010, o 02:07

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: MaRy++ » 23 mar 2010, o 23:33

Dziękuję Panom za wyczerpującą odpowiedź.

Przeglądając mapy natknąłem się na jesze dwie zagadki dotyczące samego cmentarza:

1.Na wycinku mapy z 1898 r.(post P. Schulza), fragment cmentarza od strony Kreckower Str.
jest graficznie oddzielony od reszty i osobno podpisany.
tutaj
tutaj
Jest więcej map, na których ten obszar nie jest jednoznacznie częścią cmentarza. Co było na tym terenie? Czy miał jakąś nazwę własną?

2. Na niekórych mapach jest na cmentarzu coś takiego naniesione:
Plan miasta 1929 r_ausschnitt.JPG
Plan miasta 1929 r_ausschnitt.JPG (11.57 KiB) Przejrzano 12843 razy
Kaplica to raczej nie była, bo ta leżała przy torach kolejowych. Co to mogło być?

Apropos kaplica - zachowały się jakieś zdjęcia tego cmentarza?

Pozdrawiam, Marek
.
Awatar użytkownika
Torney
Posty: 8630
Rejestracja: 16 wrz 2004, o 13:57

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Torney » 24 mar 2010, o 00:06

Chyba jednak kaplica (zdjęcie w załączniku). Co na to nasi eksperci?
Załączniki
Torneyer_Friedhof_Kapelle.jpg
Erich-Falkenwaldergesellschaft
Awatar użytkownika
Schulz
Expert
Posty: 1381
Rejestracja: 10 lis 2005, o 22:16
Lokalizacja: Stettin-Scheune, Berliner Chaussee

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Schulz » 24 mar 2010, o 01:04

Torney pisze:Chyba jednak kaplica (zdjęcie w załączniku). Co na to nasi eksperci?
Zgadza się. Do momentu, póki nie znikła z galerii wraz z Bachem (mam na myśli usera o imieniu S.), odsłaniana 628 razy:
Strona główna > Stettin vor 1945 von Bachinstitut Stettin > Stadtteile und Vororte > Torney > Torneyer Anlagen, Torneyer Friedhof
"sedina.pl - Torneyer Anlagen, Torneyer Friedhof
20 - Torneyer Friedhof, Kapelle - PLG 12 1 1317.jpg. Torneyer Friedhof, Kapelle628 odsłonPommersches Landesmuseum Greifswald - 12/1/1317 ..."

Jeżeli chodzi o wycinek mapy z 1898 roku, to są jakieś odręczne bohomazy ze znakiem zapytania. Nie mam pojęcia o co chodzi, coś jakby po polsku. Ale to na pewno teren cmentarza.
Załączniki
zapis ze znakiem zapytania
zapis ze znakiem zapytania
MaRy++
Posty: 6
Rejestracja: 11 mar 2010, o 02:07

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: MaRy++ » 1 kwie 2010, o 03:16

Przemyślałem sprawę w spokoju …
Schulz pisze:Jeżeli chodzi o wycinek mapy z 1898 roku, to są jakieś odręczne bohomazy ze znakiem zapytania. Nie mam pojęcia o co chodzi, coś jakby po polsku. Ale to na pewno teren cmentarza.
Jeśli dobrze interpretuję B. Frankiewicza, to ten teren dołączono do cmentarza około 1920.W 1898 r. to jeszcze nie był cmentarz. Tu stare mapy zdają się nie kłamać 8).
Torney pisze:Chyba jednak kaplica (zdjęcie w załączniku). Co na to nasi eksperci?
Dziękuję za zdjęcie :D

Nie całkiem pasuje … Kaplicę wprawdzie w latach 50-tych rozebrano, ale ~1970 jeszcze była widoczna jej podłoga i dookoła leżały zarośnęte nagrobki. Poczekalnia przystanku kolejowego „Hpkt. Kreckowerstr.” też stała! Ja to jesze pamiętam! Sam teren ogrodu jordanowskiego był w tym czasie już zapuszczony. Co tam mogło być? ( placyk do jazdy na wrotkach i betonowe boisko znam, nie o to mi chodzi)


Marek
.
Załączniki
forum.JPG
Awatar użytkownika
anubiska
Posty: 116
Rejestracja: 10 paź 2007, o 15:52
Lokalizacja: Hökendorf
Kontakt:

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: anubiska » 6 sie 2010, o 15:01

Jeśli chodzi o ten napis niewyraźny (załącznik niżej) to ja widzę Begräbnis Garten.
Na mapie z 1938 r. widać, jak teren cmentarza został przecięty linią kolejową.
Mam małą zagwozdkę jeśli chodzi o kaplicę. Czy ona się pierwotnie znajdowała bardziej po środku, a dopiero przez przecięcie cmentarza torami, znalazła się blisko nich? (załącznik mapka)
Na kartach cmentarzy, które znajdują się w archiwum WKZ, na planie współczesnego parku Noakowskiego zaznaczono dwa miejsca gdzie znajdują się fundamenty kaplicy, orientacyjnie je zaznaczyłam w załączniku 'fundamenty', czy kaplica mogła zajmować taki obszar większy, czy te fundamenty bardziej na wschód są innego budynku, a na kartach zostały źle oznaczone?
Załączniki
niewyraźny napis.jpg
mapka1938.jpg
mapka1938.jpg (51.45 KiB) Przejrzano 12452 razy
mapka.JPG
fundamenty.jpg
Awatar użytkownika
Schulz
Expert
Posty: 1381
Rejestracja: 10 lis 2005, o 22:16
Lokalizacja: Stettin-Scheune, Berliner Chaussee

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Schulz » 7 sie 2010, o 01:53

Kaplica, jak wynika z planu z 1930 (Westend), znajdowała się tuż przy torach kolejowych.
Załączniki
Torneyer Friedhof - Kapelle, 1930
Torneyer Friedhof - Kapelle, 1930
Awatar użytkownika
vitalis
Posty: 376
Rejestracja: 11 lis 2006, o 13:36
Lokalizacja: Stettin-Grünhof,Derfflingerstr.

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: vitalis » 7 sie 2010, o 13:20

:?
Ja widzę, Begräbnis Capelle (Kapelle)
Załączniki
b_p.JPG
jazzek
Posty: 51
Rejestracja: 18 cze 2013, o 15:42

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: jazzek » 12 cze 2014, o 16:59

A co mogło być przyczyną przełożenia torów przy cmentarzu?
Awatar użytkownika
Schulz
Expert
Posty: 1381
Rejestracja: 10 lis 2005, o 22:16
Lokalizacja: Stettin-Scheune, Berliner Chaussee

Re: Torneyer Friedhof/Groepler Str.

Postautor: Schulz » 12 cze 2014, o 23:32

jazzek pisze:A co mogło być przyczyną przełożenia torów przy cmentarzu?
Potrzeby komunikacyjne.
W latach 1927-28 przystąpiono do budowy nowych torów kolejowych, odcinając wąski pas z cmentarza, który i tak władze miasta już w latach 1893-1894 stopniowo likwidowały, ostatecznie zamykając go w 1928 r., a z czasem zamieniając na park. Z części cmentarza przeznaczonego na nowe torowisko przeniesiono blisko 2 tys. grobów, a prochy tych, których rodziny nie zdążyły przenieść na inne miejsce na cmentarzu, złożono w masowej mogile na terenie działek przy ulicy Twardowskiego po drugiej stronie torów naprzeciw obecnej bramy wejściowej na boisko Pogoni.
Tak przy okazji:
Przypadkowe odkrycie prawdopodobnie tych szczątek ludzkich w lutym 1969 roku umożliwiło Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Szczecinie postawienie zarzutu Niemcom dokonania masowej zbrodni na pracownikach pracy przymusowej. Znaleźli się nawet świadkowie, którzy widzieli egzekucję i moment zakopywania zwłok zamordowanych. Ówczesna szczecińska prasa prześcigała się w opisie przebiegu dochodzenia, podając przy okazji relacje "świadków". A wystarczyło przejrzeć lokalną prasę niemiecką sprzed drugiej wojny światowej, a także plany miasta z tego okresu...
Źródło: Knap P., O „zbrodni” na Pogodnie. Słupskie Studia Historyczne Nr 15 [2009].
Temat tej zbrodni był poruszany także na Forum sediny.pl: viewtopic.php?f=26&t=7012&start=90&hili ... a+Pogodnie oraz viewtopic.php?f=24&t=12250&hilit=O+zbrodni+na+Pogodnie

Kto jest online

Użytkownicy przeglądający to forum: Obecnie na forum nie ma żadnego zarejestrowanego użytkownika i 35 gości