Nazwy rodowe
1. Nazwy ulic pochodzące od nazw osobowych, jakich używali członkowie osiadłych przy nich rodzin
Środowa (Mittwochstrasse) [Środowa]
Kolejną ulicą Dolnego Starego Miasta z widocznym podziałem na trzy odcinki, posiadającej powiązany z nimi pomost ładunkowy, jest równoległa do omawianej już ulicy Kurza Stopka, ulica Środowa. Jej miano (Medwekenstrate, 1344, 1345, platea medweken, 1345, Mittwochen Strass, 1594, Mittwochsstrass, 1721), wiąże się z osiadłą tu niegdyś, w jej środkowej części, rodziną Middweke, której nazwisko, mające związek z dniem tygodnia – „środa”, rzadko pojawia się w księgach miejskich. Według niektórych historyków nazwa ta może pochodzić od tzw. „targów środowych”, jakie miałyby tu odbywać się w każdą środę tygodnia. Przeczy temu jednak niewielka szerokość tej ulicy, poza tym, mimo, że obok położone są dwa targowiska, Rynek Rybny i Targ Warzywny, źródła nie wspominają, by na którymś z nich targi odbywały się tylko w jednym dniu tygodnia, czyli w środę.
Widok Mittwochstraße od strony rzeki Odry
Nazwa ulicy przebyła taką samą drogę rozwoju, jak omawiana już nazwa ulicy Kurzej Stopki. Początkowo wiąże się z usytuowanym przy wylocie ulicy pomostem ładunkowym, wymienianym w źródłach już w 1306 roku jako Pomost Środowy. Mówiło się, że dany obiekt „[położony był] tuż obok
Jak już wspomniano, ulica Środowa była wyraźnie podzielona na trzy odcinki, górny, pomiędzy ulicą Panieńską i dawnym Rynkiem Rybnym, zwany ulicą
Położenie trzech odcinków Mittwochstraße
[wg:] Widok Szczecina z lotu ptaka od zachodu, G. Braun/F. Hogenberg, 1594 (fragment)
[aa – Kleine Oderstrasse, hh – Kleine Oderstrasse, B – Mehltor, 1 – pomost Rybacki, 2 – pomost Środowy]
Nazwa dolnej części ulicy Środowej, noszącej oficjalnie do 1856 roku nazwę „Neue Tief” (Nowa Głębia), związana jest z istniejącym tu niegdyś obniżeniem terenu przed słowiańskim obwałowaniem miasta przedlokacyjnego (porównaj obniżenie równoległej do niej ulicy Rybaki, a także Osiek), jak również sporą głębokością rzeki. Dotarcie ówczesnej zabudowy miasta do głębokiego nurtu Odry stworzyło tu dogodne warunki do usytuowania w tym miejscu najstarszego portu Szczecina, gdyż głębokość rzeki w tym miejscu sięgała do 2 metrów. W księgach szosowych z połowy XVI wieku odcinek ten określano, cyt.: „przy ulicy
Jak podaje C. Fredrich (1925, 340, 1929, 92 i n.), przed murem miejskim, od strony południowej, przylegał do furty budynek wagi miejskiej, gdzie ważono wyroby z miedzi (copperwage, 1509, dat copperhus, 1545), oraz miejski skład wyrobów z miedzi (Kupferraum, Rates Kupferwage, 1509). Skład ten, odbudowany na nowo w 1563 roku (określany nazwą „alte Kupferraum”, „Rates Kupferwage”), długi na 75 stóp i szeroki na 32 (1 stopa, mocno zróżnicowana w zależności od lokalnych warunków, liczyła od 27,3 cm do ok. 40 cm), posiadał dwa, położone jeden nad drugim strychy. W 1681 roku zwany był składem mąki i miedzi (Mehl- und Kupferhaus), a w szwedzkim katastrze z 1706 roku wspomniany został jako „podzielony [składający się z kilku pomieszczeń] skład do przechowywania mąki, zwany dawniej pomieszczeniem do przechowywania wyrobów miedzianych (ein abgeteiltes Mehlhaus, das übrige wird Kupferraum genannt, 1706). Stąd też przejście w murze miejskim określano odtąd nazwą Furty Mącznej (Mehltor). Pomiędzy bramą Mączną a kolejną bramą, Bramą Rybacką, wznosił się budynek sprzedaży detalicznej tzw. „dolny dom handlowy” („Unterste Sellhaus” lub „Nieder – Sellhaus”, oraz dawny „dom kramarzy” (Budenhaus), także przylegające bezpośrednio do muru miejskiego (zburzone w 1828 roku). Jak można to obejrzeć w Galerii, na zdjęciu z 1863 roku, obydwa składy po odbudowie jako już jeden budynek pod nazwą „Budenhaus”, w latach 1827-1890 zajmował parcele położone przy nabrzeżu Am Bollwerk od nr 1095 do nr 1093, przechodząc nad wylotem ulicy Mitwochstrasse [przed 1856=Am Bollwerk 1095-1094/12-13-Am Bollwerk 1093/14, w latach 1857-1890=Bollwerk 12-14]).
Widok nabrzeża Bollwerk od wschodu, pomiędzy Fischerstraße a Hünerbeinstraße z 1863 roku. Wyraźnie widać przejście bramne, stanowiące wylot Mittwochstraße
Wylot ulicy Mittwochstraße na na nabrzeże Bollwerk, na pierwszym planie jej odcinek zwany
do 1856 roku Neue Tief
Według informacji umieszczonej na planie miasta
Zakres obszaru Mitwochstraße
Plan de la Ville Stettin Anno MDCCXXI (fragment)
[aa – Kleine Oderstrasse, bb – Lökenitzer Strasse, cc – flockstrate (właściwa ulica Woźna), ee – Hagenstrasse,
ff – Mittwochstrasse, hh – Kleine Oderstrasse, gg – Neutief, ll – Aschweberstrasse, s – skład Budenhaus, s(c) – skład copperhus, B – Mehltor, F – Fischmarkt, K – Krautmarkt, Z – Fischerstrasse, X – Frauenstrasse, 1 – pomost Rybacki, 2 – pomost Środowy]
Położenie ulicy Środowej
(fragment planu: Plan rewitalizacji Podzamcza)
[aa – Kleine Oderstrasse, bb – Lökenitzer Strasse, cc – flockstrate (właściwa ulica Woźna), ee – Hagenstrasse,
ff – Mittwochstrasse, hh – Kleine Oderstrasse, gg – Neutief, F – Fischmarkt, K – Krautmarkt, Z – Fischerstrasse,
X – Frauenstrasse]
Podobnie jak w przypadku ulicy Kurzej Stopki i Rybaki, po 1856 roku w ramach akcji porządkowania nazw ulic, wszystkie trzy odcinki otrzymały nazwę ulicy Mitwochstrasse. Po 1945 roku ulicę nazwano Bursztynową, obecnie w związku z odtworzeniem zabudowy dolnego miasta powróciła nazwa ulicy Środowej, w niektórych jednak publikacjach pojawia się od czasu do czasu nazwa ulicy Czwartkowej, jakby nazwanej tu przez przekorę, są to jednak przypadki jednostkowe, a nazwa Środowa utrwala się na dobre. Dolny odcinek ulicy, dawna ulica Nowa Głębia, bezpowrotnie znikła z planów miasta przy okazji budowy tzw. Trasy Nadodrzańskiej.
Korzystałem z:
1. Lemcke H., Die älteren Stettiner Straßennamen, Stettin 1881: L. Saunier.
2. Die älteren Stettiner Strassennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Lemcke H., zweite neubearbeitete Auflage von C. Fredrich, Stettin Leon Sauniers Buchhandlung 1926.
3. Dzieje Szczecina, t. I,.
4. Encyklopedia Szczecina, pod red. T. Białeckiego, Szczecin 1999-2000.
5. Mittelniederdeutsches Wörterbuch von Dr. Karl Schiller, in Schwerin und Dr. August Lübben, in Oldenburg, Verlag von J. Kühtmann’s Buchhandlung, Bremen 1878 [w:] Deutsches Rechtswörterbuch Faksimilierte Quellen:
7. R. Herrmann – Winter, Kleines Plattdeutsches Wörterbuch, Rostock, 1985.
8. C. Fredrich, Ein Stück der Mittelalterlichen Stadtmauer Stettins [w:] BSt NF Bd. XXVII, Stettin 1925.
9. C. Fredrich, Baugeschichte Stettins unter König Friedrich Wilhelm I [w:] BSt NF Bd. XXXI, Stettin 1929.
© Schulz (Jan Wilhelm)