Wzgórze Zamkowe
Pierwsza historyczna wzmianka o zabudowaniach znajdujących się na wzgórzu Trzygłowa, (obecnie Zamkowym) pochodzi z kronik Ebbona i Herborda z lat 1124- 1128, kiedy to za panowania księcia pomorskiego Warcisława odbywała się misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu. Gród książęcy miał się wznosić na terenie wzgórza wewnątrz miasta, w obrębie obwałowań, w pobliżu świątyni Trzygłowa. Wiadomo iż później za czasów Barnima I do Szczecina przeniesiono z Kamienia stałą siedzibę książęcą. Wydarzenie to datuje się na 1237 rok i wiąże z procesem lokacji miasta na prawie magdeburskim w latach 1237-1243.
Dwór według badaczy miał znajdować się na miejscu grodu Warcisława, przebudowanego podług nowych potrzeb. Świadczą o tym badania archeologiczne, odsłaniające rozległe niwelacje terenu, które usunęły nawarstwienia osadnicze z końca XII i pierwszej połowy XIII wieku. Na ich miejscu powstały nowe warstwy datowane przez badaczy na schyłek pierwszej połowy XIII lub połowę tego wieku. Następcy Barnima I, Bogusław IV i Otto I nie pozostawili żadnych śladów działalności budowlanej na wzgórzu zamkowym. Dopiero Barnim III w 1345 zaczął wznosić murowany dwór, który zaraz po rozpoczęciu budowy został rozebrany przez mieszczan. Z 24 sierpnia 1346 roku pochodzi dokument sądu rozjemczego mówiący o zobowiązaniu mieszczan do wybudowania na tym terenie domu murowanego (Stenhus) o wymiarach 100 stóp długości, 30 stóp szerokości i 25 stóp wysokości przykryty stropem belkowym budowany według woli księcia. Ponad to miano zbudować kaplicę z kamienia na placu przed podwórcem, wokół niego mieli wznieść mur wysokości 3 stóp oraz drugi wokół podwórca o wysokości 12 stóp. Badania archeologiczne prowadzone po drugiej wojnie światowej potwierdziły ten dokument odsłaniając w piwnicach zamku pozostałości murów średniowiecznych zabudowań. Do tego kompleksu należała ponad to pięcioboczna wieża o niewiadomej funkcji dobudowana między kaplicą a kamiennym domem za czasów Świętobora i Bogusława około 1400 roku.
Interpretacja tego założenia jest utrudniona ze względu na brak wystarczających źródeł zarówno ikonograficznych jak i pisanych. Same wykopy prowadzone nie na terenie całego podwórca, a tylko w niektórych jego częściach są niewystarczające aby wyciągnąć z nich ostateczne wnioski. Przez to w literaturze powstało wiele sprzecznych teorii na ten temat. Ich przedstawienie wykracza jednak poza zakres tej pracy.
Początek budowy zamku – skrzydło południowe
Najstarszą częścią obecnego zamku i najbardziej dekoratywną jest skrzydło południowe zwane początkowo Dużym Domem. Różni się ono od pozostałych skrzydeł, które posiadają surowe elewacje. Zostało ono wybudowane znacznie wcześniej jeszcze w okresie dominacji w architekturze form późnogotyckich. Badacze niemieccy przypisywali budowę tego skrzydła w całości Bogusławowi X. Jednak w literaturze polskiej wielu badaczy ma inny pogląd na ten temat. Przesuwają oni początek wznoszenia tego skrzydła na czasy wcześniejsze. Z. Radacki przedstawił dwie tezy. Pierwsza, którą jednak odrzucił jako mniej prawdopodobną, datowała początek prac na czasy Kazimierza VI na lata 1429-1434. Bardziej możliwe wydało mu się rozpoczęcie prac w czasach panowania Barnima III (zm.1368), to jest w wieku XIV. Podobnie założyła Krystyna Kroman. Pisze ona iż wtedy wzniesiono fundamenty piwniczne oraz rozpoczęto budowę wieży więziennej w południowo – zachodnim narożniku zamku. Dalsza rozbudowa miała mieć miejsce za czasów Kazimierza VI i wtedy miała powstać kondygnacja przyziemia, a dokończyć budowy miał dopiero Bogusław X (ur.1456 – zm.1523). Teorie te są jednak bardzo mało prawdopodobne. Po pierwsze wymiary cegieł reliktów kaplicy i kamiennego domu z czasów Barnima III nie zgadzają się z wymiarami cegieł w piwnicy skrzydła południowego (jest ona mniejsza, co zauważył sam Radacki) Ponadto formy ozdobnych blend wieży więziennej przesuwają datowanie na czasy późniejsze. Eugeniusz Cnotliwy z przeprowadzonych badań wyciągnął wniosek, że obecne relikty skrzydła południowego pochodzą z okresu Bogusława X i być może były wznoszone na miejscu wcześniej rozpoczętej budowli. Wydaje się, że znaczący wpływ na wcześniejsze datowanie, miały badania Antoniego Kąsinowskiego.
Przeprowadzone w latach 70-tych nie publikowane badania pozwalają stwierdzić jedynie, iż było kilka faz budowy. Pierwotne założenie nie przewidywało jeszcze budowy wieży zegarowej. Piwnice na rzucie prostokąta o dwóch wydzielonych pomieszczeniach podzielone były na nawy i miały długość czterech przęseł. Całość nakryto sklepieniem kolebkowym, które jednak na przełomie XV i XVI wieku przerobiono na krzyżowe oparte na zbudowanej osi filarów i pilastrów. Jednocześnie powierzchnia piwnicy została obniżona o pewien nieokreślony poziom, a na izolacyjno-niwelacyjnej warstwie gliny z zaprawą ułożono zapewne na całej powierzchni piwnicy posadzkę ceglaną ogrzewaną przy pomocy centralnego ogrzewania. Do pomieszczeń piwnicy wiodły dwa oddzielne wejścia, które po dobudowie wieży prowadziły przez nią. Wieża, która początkowo posiadała system kominowy najprawdopodobniej przeznaczona była na pomieszczenia mieszkalne. W partii przyziemia i piętra powstały jednoprzestrzenne sale o sklepieniach gwiaździstych lub krzyżowo-żebrowych, których układ korespondował z elementami konstrukcji piwnicy. Teorię tą wysunął Z. Radacki powołując się na odkryte relikty wspornika sklepiennego na zachodniej ścianie szczytowej oraz uskoki oporowe sklepień wykonane jednorodnie w murze kapitalnym. Wejście do sali przyziemia prowadziło z dziedzińca przez ostrołukowy portal w środku elewacji północnej. Budowa skrzydła została przerwana w 1504 roku kiedy to Bogusław X po sporze z mieszczanami musiał opuścić na kilka lat Szczecin. Kolejne prace budowlane przy Dużym Domu prowadzono po pożarze, który wybuchł w 1530 roku. Ta przebudowa wiązana jest z Fryderykiem Nüssdorferem, przybyłym do Szczecina w 1534 roku i zleceniem Barnima XI (ur.1501-zm.1573). Prowadzono ją do 1538 roku. Przekształcono Wieżę Zegarową na klatkę schodową. W tym celu zlikwidowano kominek w komnacie pierwszego piętra. Ponadto podwyższono budowlę o jedną kondygnację z dachem zwieńczonym szczycikami zdobionymi późnogotycką dekoracją ze zgeometryzowanym laskowaniem i bogatą dekoracją maswerkową o układzie pasowym. W polach blend umieszczono malowidła figuralne. Oknom i blendom nadano wówczas wykroje kotarowe. Radacki doszukuje się tutaj wpływów z górnej Saksonii i wskazuje na albertowską rozbudowę zamku w Miśni oraz siedzibę Jana Fryderyka w Torgau. Poza tym na tej przebudowie przypisuje się też nadbudowę obu wież na rzucie ośmioboku. Ostatnią zmianą za czasów Barnima XI w skrzydle południowym było nowe przykrycie wnętrz po pożarze w 1551 roku. Wydzielono wówczas po zachodniej stronie skrzydła prawdopodobnie na każdej kondygnacji po dwie komnaty o sklepieniach sieciowych, wzorowanych na Wkryujskim zamku Filipa I z 1543 roku. Poza tym powstała sala o wymiarach 31 x 15 metrów. Miała ona płaskie belkowane stropy o trzydziestu profilowanych belkach spoczywających na wspaniałym sosrębie poprowadzonym wzdłuż sali, wspartym na pięciu słupach. W snycerskiej dekoracji stropów połączono motywy zaczerpnięte z nowego stylu renesansowego, jak na przykład motyw tryglifów i rozet, charakterystycznych dla szesnastowiecznych budowli w miasteczkach u stóp gór Harzu i w Brunszwiku oraz zapóźnione gotyckie ujawniające się w trójkątnym przekroju sosrębu.
W tej postaci Duży Dom został połączony z późniejszym renesansowym zamkiem.
Funkcje zamku w średniowieczu
Jedynym istniejącym źródłem ikonograficznym, przedstawiającym zabudowę wzgórza przed renesansową rozbudową, jest rysunek z 1607 roku. Ponieważ został sporządzony w trzydzieści lat po wyburzeniu zaznaczonych na nim budynków trzeba podchodzić do niego z dużą rezerwą. Ukazuje on górujące nad kompleksem skrzydło południowe oraz towarzyszące mu zabudowania. Należy do nich Stary Dom w północnej części wzgórza oraz kaplica św. Ottona. Pomiędzy nimi w części zachodniej, widoczny jest budynek, w którym mieściła się sala rycerska, dalej brama z furtą oraz tak zwana kancelaria z domem książęcym. Od zachodu widoczne zabudowania mieściły kuchnie piekarnie i browar. Poza dziedzińcem umieszczono budynki przeznaczone na stajnie oraz dom podatkowy.
Po zlokalizowaniu dworu książęcego w Szczecinie i uczynieniu z niego za czasów Bogusława X głównego ośrodka władzy, wzrasta jego znaczenie. Na dwór książęcy zaczyna przybywać szlachta z bogatych rodów z własnymi końmi i służbą. Tworzy ona świtę dworską i ma przebywać stale na dworze sprawując różne urzędy. Jednym z ważniejszych był urząd marszałka dworu. Sprawował on nadzór nad siedzibą dworską. Podlegały mu prowadzone na terenie zamku budowy, co wiązało się także z kontrolowaniem cegielni książęcej. Ponadto miał pilnować przestrzegania przepisów ordynacji dworskich dotyczących kuchni, browaru i piekarni.
Nie bez znaczenia jest fakt iż prace budowlane nasiliły się na terenie Wzgórza Zamkowego około 1490 roku. Miało to związek z planowanym ślubem Bogusława z Anną, córką króla Kazimierza Jagiellończyka. Wiadomo, iż przed ceremonią usunięto z dziedzińca zabudowania stajenne aby uzyskać więcej miejsca do przeprowadzenia turniejów. Ponadto zaczęto wznosić reprezentacyjne skrzydło południowe, zaczątek właściwej rezydencji rodu, które miało być godne królewskiej córki i nowej żony Bogusława X.
